вторник, 20 октября 2015 г.

ШЭНЬ ЦУНВЭНЬ - БООМТ ХОТ

НЭГ
Сычуань, Хунань хоёр мужийг холбосон замын зүүхэн талд нэг жим бий. Энэ жим Хунань мужийн баруун захаас холгүй байх Чадун гэх уулын жижиг суурингийн зүг хөтлөх бөлгөө. Тэнд нэг горхи мэлтэгнэн урсах агаад зүүн талд нь цагаан суварга сүндэрлэн харагдана. Энэ суваргын зэргэлдээ нэгэн өрх аж төрнө. Тэр айлд нэг хөгшин, бүсгүй хүүхэд, шар нохой гурав л байх ажээ.
       Жижиг горхи уулын хормойгоор тохойрч урссаар гурван бээрийн цаанатаа байх Чадуны голд цутгадаг. Энэ горхийг гаталж, тэр уулыг давбал бээр хэртэй яваад Чадун суурингийн захад хүрэх юм. Нумран урсах горхины эрэг даган сүндэрлэх сүрлэг уул энэ горхийг хөвчлөн татсан мэт үзэгдэнэ. Тэр горхи өргөөшөө хорин алд орчим. Голдирол хаялга нь тэр аяараа том чулуугаар хучигдсан бөгөөд намуухан мэлтэлзэх ус нь жаахан өндөрлөг газраа хүрвэл доош урсахгүй, чулуун аяганд байгаа юм шиг хашигдсан мэт хэсэгтээ хуралдан тогтох авч толь мэт тунгалаг хэвээрээ. Уснаа урсах загас жараахайг нь хүртэл тоолж болмоор. Энэ горхи болвоос Сычуань, Хунань мужуудын хоёр захыг холбосон гарам юм. Нутгийнхан хөрөнгө чинээ тааруухан тул дээгүүр нь гүүр тавьсангүй. Нэг гатлага завь гаргасан төдий. Энэ гатлага завиар нэг удаадаа хориод хүн зөөх боломжтой. Мал хуйг ч үүгээрээ л тээнэ. Гармаар гарах хүн олонтой үед усчин нэгээс нөгөө эрэгт хэдэнтээ явдаг. Гатлага завины толгойд хулсан шон хатгасан байх агаад тэр шонд төмөр бугуйвч зүүгээд, горхины нэг эргээс нөгөө эрэг хүртэл татсан хулсан олсыг тэр бугуйвчин дундуур шургуулжээ. Горхиор гатлах үед усчин тэр олсноос татаж, завин дээр суусан хүмүүс олсноос зуурсаар нөгөө эрэгт аажуухан хүрнэ. Завь эрэгт хүрмэгц усчин “Болгоомжтой буугаарай” гэж хэлээд эрэг дээр гарч, төмөр бугуйвчаа татах ажээ. Ингээд завиар ирсэн хүн мал бүгд эрэг дээр гараад уул даван бараа сураггүй одно. Энэ гатлага завь болвоос угтаа мужийн өмч. Гаталж буй хүмүүс усчинд мөнгө төлөх шаардлагагүй. Мөнгө төлөөгүй хүн санаа зовсондоо усчинд хэдэн зоос өгвөл цаадах нь “Би улсаас будаа тарианаас гадна долоон зуун зоос авдаг. Тэр маань хангалттай. Надад наад мөнгө чинь хэрэггүй!” гээд их л уурласан байртай эргүүлж атгуулах аж.
          Гэхдээ хөлс хүч гаргасныг нь ихэд үнэлсэн хэн нэгэн хүн хэдэн зоос түүнд өгөхөд тэрбээр алга тосон авна. Усчин маань энэ мөнгөөр Чадун яваа хүнд цай, тамхи захиж авчруулаад, Чадунд үйлдвэрлэсэн дээд зэргийн тэр тамхиа бүсэндээ нэг нэгээр нь хавчуулж, горхиор гарч яваа хүн тамхи татахыг хүсвэл нь харамгүй өгдөг байлаа. Завинд суусан хүн бүсэнд нь хавчуулсан тамхийг анзаарсан тохиолдолд нэг тамхи сугалангаа “Та тамхи татах уу? Сайхан тамхи шүү. Том навчтай, чанар сайтай, хүнд бэлэглэхэд нүүр улайх юмгүй” гэсээр өгнө. Зургадугаар сар гармагц цайны навчаа домботой буцалсан усанд хийгээд завиар яваа хүмүүсийн ангаа цангааг тайлна.
          Энэ гатлага завийг нэг эргээс нөгөө эрэгт залуурддаг хүн болвоос тэр суварга дор суудаг хөгшин билээ. Эдүгээ далан настай энэ хөгшин хорин настайгаасаа л энэ горхиор завиа залсаар яваа. Тавин жил болоход хэдий олон хүн зөөснийг хэлж мэдэшгүй. Нас дээр гарсан ч яс сайтай нэгэн. Амрах цаг нь болсон ч энэ ажлаа орхиод явж зүрхэлдэггүй. Ахуй байдлаа өөрчилнө гэж ер төсөөлж чаддаггүй. Хүнд үйлчилж, өдөр хоногийг айвуу тайвуу өнгөрүүлсээр өдий хүрчээ. Нар мандахад эрч хүчийг нь сэлбэж, нар жаргахад өмөг түшиг болдог ганц хүн нь түүний зээ охин. Энэ насандаа үй зайгүй нөхөрлөсөн найз нь гэвэл гатлага завь, шар нохой хоёр билээ. Хөгшний цорын ганц дотны хүн болвоос өдрийн турш хань болдог зээ охин нь юм.
      Охины ээж буюу усчин өвгөний ганц охин арван таван жилийн өмнө Чадунд суудаг цэргийн хорооны нэгэн цэрэгтэй дуу дуулж танилцаад ааваасаа далдуур нууцхан сэтгэлийн холбоотой болжээ. Бүсгүйг хөл хүнд болсны дараа сэтгэлтэй цэрэг нь горхины доод ай сав руу хамт зугтъя гэсэн боловч бүсгүй аавыгаа орхиж зүрхэлсэнгүй. Залуу эр цэргийн чанга хатуу хууль журмаа зөрчиж хэрэг тарьсандаа шийтгэл хүлээх нь мэдээж гэж санаад, түүний зэрэгцээ бүсгүй нь аавыгаа хаяж явах тэнхэлгүйг мэдрээд, нэр нүүрээ барсандаа ихээхэн гутарч ангидаа буцаж очвол толгойгүй болох нь тодорхой тул цөхөрсөндөө хор ууж амиа егүүтгэжээ. Бүсгүй нь хэвлийдээ үр тээсэн учраас эр хүний адил шийдэмгий хөдөлж чадсангүй. Эцэг нь энэ хэрэг явдлыг мэдээд урьд хожид ийм юм дуулаагүй тул жигтэйхэн үймрэв. Бүсгүй ийм явдал болсонд сэтгэл нь ихэд зовнив ч эцэгтээ санаа зовж түүнээс холдолгүй байсаар хэвлийдээ тээсэн үрээ мэндэлмэгц горхины эрэгт ирж хүйтэн ус залгилаад бие барлаа. Усчин өвгөний зээ охин чухамдаа ийм нөхцөлд хүн болсон аж. Ингээд нэг л мэдэхэд 13 жил өнгөрчээ. Тэдний аж төрдөг горхины хоёр талаар хүрээлэн тогтсон уулс нь оюу ногоон өнгөтэй. Усчин өвгөн хар багаас өсч торнисон энэ л нутгаа бэлгэдэж өнчирч хоцорсон зээ охиндоо Цүйцүй буюу охьюу ногоон гэх нэр хайрлажээ.
     Цүйцүй өдөр хоногоор өсч өндийж арьс нь борлоод, нүд нь ногоорон үзэгдэнэ. Тэр охины нүдний цөцгий нь болор мэт тунгалаг хийгээд өөрөө хүнд ачлалтай, жижигхэн амьтнаас өөрцгүй сэргэлэн цовоо юм. Тэр бол цэгц шударга, бусдад тусархуу, юуханд ч санаа зовохгүй, уурлаж уцаарладаггүй охин бөлгөө. Завиар яваа үл таних хүмүүс түүнийг анзаарвал нүд рүү нь эгцлэн хараад чинхүү сэтгэлийг нь мэдэрч, онгон дагшин уул хадаар зугаалж яваад намуухан урсах голын эрэгт буусан мэт тайвшрах ажээ.
          Усчин өвгөн нартай, бороотой ер хэдийд ч болов хүн амьтанд хөл залгуулах үүрэгтэй. Нэг эргийг нөгөөтэй нь холбосон хулсан олсноос татаж завиа нөгөө эрэгт хүргэнэ. Ядарсан үедээ горхины хажууханд байх элгэн чулуун дээр гарч зүүрмэглэнэ. Нөгөө эрэгт хүн хар үзэгдэж усчин өвгөнийг дуудвал Цүйцүй өвөөгөө босголгүй завин дээрээ гүйж гараад олсноос татаж, нөгөө эрэгт хүрээд замын хүнийг суулгана. Охин өвөөгийнхөө албыг алдуулж байсан нь үгүй. Заримдаа нохойтойгоо гурвуул завин дээрээ суугаад өвөөдөө олс татахад нь хамжина. Завь харгалдаа эрэгт хүрмэгц усчин өвгөн сууж явсан улсыг тэднийхээр бууж мордоод явж байгаа гийчид аятай “Аян замдаа сайн яваарай” гэсээр үдэх ажээ. Энэ үед нөгөө шар нохой бусдаас түрүүлж эрэг дээр гараад ажлаа анддаггүй хүнээс ер ялгарах юмгүй завьнаас унжих олсыг зуугаад эрэг рүү татна.
          Салхитай үед замд явах хүн барагтай бол үгүй тул тэд өдөржингөө амарна. Цүйцүй охин өвөөтэйгээ гэрийнхээ үүдэнд байх том чулуун дээр нарлан суух буюу горхи руу мод авч шидвэл шар нохой нь тийш ухасхийж шидсэн модыг нь зуусаар эргэж ирэх аж. Өвөө нь заримдаа олон жилийн өмнө сууринд дэгдсэн дайн дажны тухай ярихад Цүйцүй охин нохойтойгоо зэрэгцэж суугаад чих тавин сонсоно. Заримдаа хөгшин, хүүхэд хоёул хулсан лимбээ үлээж, бэр буулгах дуу аялна. Хүн ирвэл усчин өвгөн лимбээ хойш тавьж завин дээрээ гарах ба энэ үед чулуун дээр сууж үлдсэн охин нь:
-         Өвөө, би лимбээ үлээе. Та дуулаарай гэх ажээ.
Өвөө нь горхины тэхий дунд хүрээд их л хөөрсөн байртай дуу аялахад энэ дуу лимбэний ая эгшигтэй хослон ойр орчмоор цуурайтаж бүүдгэр өдрүүдийг нь жаахан ч атугай баяр баяслаар дүүргэдэг билээ. Гэвч үнэн хэрэгтээ тэр дуу аялгуу нь уй гунигаар дүүрэн.

Хэрэв Сычуанийн зүүн хэсгээс Чадунаар дамжин тууж яваа мал хуй, шинэ бэрийн жууз тэрэг горхиор гарвал Цүйцүй албатай мэт завиа залж, олсоо татсаар тэртээ эрэгт хүрнэ. Мал хуй, шинэ бэрийн жууз зэрэг нь эрэгт буумагц охин аяны хүмүүсийг уулын бэл хүртэл дагаж гүйгээд улхан толгой дээр гарч тэднийг тэртээ хол явж одтол харцаараа үдэж зогсоно. Завиа нөгөө эрэгт татаж авчраад ишиг майлах, тугал мөөрөхийг дуурайна. Эсхүл цэцэг түүж толгой дээрээ тавиад өөрийгөө шинэ бэр болсон мэт санана.

    Чадун суурин энэ горхиноос бээр хэрийн зайтай. Хүнсээ цуглуулах, баяр ёслол болоход усчин өвгөн аяга тагш архи дарс уух болвол өөрөө суурин руу орохгүй. Харин Цүйцүй охин шар нохойгоо дагуулсаар тийш явах агаад будаа тариа, мах ногоо, тэсэлдэг пуужин, улаан лаа тэргүүтэй элдэв өнгийн бараа өрсөн зээлийг хараад ихэд сэтгэл хөдөлж, эргэж ирмэгцээ хэсэгтээ л үзсэн харснаа өвөөтэйгээ хуучлан сууна. Чадуны голоор өдий төдий завь хөвөх агаад тэр бүр нь гатлага завьнаас хавьгүй том, өнгө үзэмж сайтай учир мөд санаанаас нь гарахгүй.

Комментариев нет:

Отправить комментарий

Альбрехт Дюрерийн "Гар"

Энэ зураг хэрхэн бүтсэн тухай сонирхуулья.  XV зуунд Нюрнбергийн ойролцоох нэгэн тосгонд арван найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл амьдра...