понедельник, 4 декабря 2017 г.

Коловратын домог

Оросын домогт баатар Евпатий Коловрат нь Рязанийн ноён, эс бөгөөс цэргийн жанжин байжээ. Бат хаан Рязанийг буулгаж авсан тухай домогт түүний тухай өгүүлдэг. Энэ домгийн хамгийн эртний бичлэг нь 16-р зуунд хамрах бөгөөд домгийн гурван өөр хувилбар байдаг. Оросын уран зохиол, шүлэг найраг, туульсын зохиолд Евпатий Коловратын тухай өгүүлэх нь элбэг билээ.
Түүний түүх Оросын хувьд ихээхэн эмгэнэл дагуулсан Монголын буюу Бат хааны байлдан дагуулалтай холбоотой. Монголчууд 1237-1240 онд Орост цөмрөн ороход тухайн үеийн Орос орон феодалын бутралд автсан байлаа. Тиймээс дайсныг дорвитой эсэргүүцэж чадсангүй. Монголчууд 1237 оны сүүлээр Орост довтолж, анх Рязанийн ванлиг рүү халджээ. Улмаар Рязанийн ван Юрий Игоревич, Муромын ван Юрий Давыдович, Олег Юрьевич нарын цэргийг Воронеж голын эрэгт бут цохисноор нутгийн гүнд нэвтэрчээ. Рязанийн ван тулаанаас амь зулбаж Рязань хотноо эргэж ирсэн бөгөөд монгол цэрэг 1237 оны 12-р сарын 16-наас эхлэн тус хотыг бүслэжээ. Рязаньчууд эхний довтолгоог няцааж чадсан ч удалгүй суларч, харин 12-р сарын 16-17-нд Пронск, Ижеславль зэрэг хот сууринг эзэлж авсан монгол цэрэг хүч нэмэн ирсээр байлаа. Тухайн үед Рязань хот арван алдын өндөртэй шороон ханан хэрэмтэй байжээ. Өвөлдөө энэ ханыг усалж хөлдөөнө. Рязанийн дайчид хотоо тав хоног хамгаалсан боловч зургаа дахь өдрөө хүчин мөхөстөж, 20-21-нд шилжих шөнө ширүүн тулаан өрнөснөөр монголчууд хотод нэвтэрчээ. Энэ үеэр Рязанийн ван Юрий Игоревич алагдаж, хотын хана хэрмийг нураасан бөгөөд тус хотыг энэ газарт ахин сэргээж босгоогүй түүхтэй. Бат хааныг Орос руу довтлоход Евпатий Коловрат 35 орчим настай байжээ. Тэрээр Рязанийн ванлигт багагүй байр суурьтай нэгэн байсан бололтой. Юрий Игоревич ван Рязань хотыг эзлэгдэхээс өмнө Владимир болон Черниговын вангуудаас тусламж хүсч элч илгээсэн байдаг. Коловрат тэгэхэд чухамдаа Черниговт байж таарчээ.
Чингээд эх нутагтаа эргэж ирэхэд хот бүрэн сүйдсэн байв. Байлдан дагуулагчдын харгис хэрцгий зан авирт балмагдсан Коловрат Черниговоос тодорхой тооны цэрэг дагуулан ирсэн байж болзошгүй. Тэрээр улмаар нутгийн эрчүүдээс цэрэг элсүүлж, нийт 1700 орчим цэрэгтэй болоод монголчуудын араас нэхжээ. Тэд Суздалийн нутагт монголчуудыг гүйцэж, араас нь гэнэт дайрч багагүй хохирол амсуулсан гэдэг. Дайсан араас нь дайрна чинээ санаагүй монголчууд тэдэнтэй ширүүн тэмцсэн байна. Коловратын цэрэг монголчуудтай хэдэн удаа тулалдсан нь тодорхойгүй ч зууралдан байлдсаар Бат хаан ч ихээхэн хүчээ арагш татаж, аргагүй хүний ихээр бүслэн дарж авав. Бат хаан эхнэрийнхээ ах Хостоврулыг Коловраттай тулалдуулахаар илгээж, тэрээр тулаанд амь алдсан гэдэг. Бат хаан Рязанийг буулгаж авсан тухай домогт Коловрат түүний цээжийг эмээлд нь хүртэл цавчсан гэж өгүүлдэг.
Домогт өгүүлснээр цэргээ алдахыг хүсээгүй Бат хаан Коловратад элч илгээж юу хүсч буйг нь асуулгахад тэд “Үхлээс өөр юу ч үл хүснэ” гэж хариулсан гэлцдэг билээ. Орос цэрэг монголчуудын чулуу шиддэг төхөөрөмжөөр шидсэн чулуунд дарагдан үгүй болжээ. Бат хаан Коловратын эрэмгий зоригийг үнэлж Рязанийн олзлогдсон цэрэг эрсийг суллаад, Коловратыг ёслол төгөлдөр оршуулахыг зөвшөөрсөн ажээ. Өдгөө бол Коловратыг загалмайн шашинтан байсан уу, эс бөгөөс онго шүтлэгтэн байсан уу гэж маргах нь бий. Овог нэрийг нь харвал онго шүтлэгтэн гэмээр. Коловрат гэдэг нь славян онго шүтлэгтнүүдийн нарны бэлгэдэл аж. Гэхдээ түүнийг онго шүтлэгтэн байсан гэж батлах баримт нэгээхэн ч үгүй юм. Үүнээс гадна сум татаж тавьдаг зэвсгийг Орост коловрат гэж нэрлэдэг байв. Тэгэхээр Евпатийн овог энэ зэвсэгтэй холбоотой байж болох юм. Харин Евпатий гэдэг нэр нь Грекийн Ипатий гэдэг нэрнээс гаралтай байх магадлалтай.
Үүнээс гадна Евпатийг бодит бус дүр ч гэж үзэх нь бий. Бат хаан Рязанийг эзэлсэн нь домог 13-14-р зууны үеийн хэв шинжтэй, түүхэн гэхээсээ илүү уран зохиолын гэж үзэж болно. Домогт түүхэн үйл явдлаас зөрсөн зүйл цөөнгүй байна. Өдгөө Орост Евпатий Коловратад зориулж босгосон 3 хөшөө бий. Эдгээр нь бүгд Рязань мужийн нутаг дэвсгэрт байрладаг ажээ.


среда, 5 июля 2017 г.

Ремарк Порто Ронкод байхдаа хайрт бүсгүй Марлен Дитрихдээ энэхүү захиаг бичжээ

Добавьте подпись
Саруулхан өрөөнд минь төгөлдөр хуурын намуухан аялгуу эгшиглэнэ. Пянзны тавиур дээр өрөөстэй Чарли Кунцын хориод пянзнаас нэгийг авч тавьсан нь энэ. Хорвоогоос тасарч, хүсэл мөрөөдлөөрөө жигүүрлэн нисэхэд энэ л хөгжим хань болдог...

Бодоод байхад бид хоёр жинхэнэ утгаар жаргалтай байсан нь ховор бололтой. Жаргалд умбах мэт санагдсан нь олонтаа ч өнөөдрийнх шиг бялхам баяр баясал мэдэрч байсан нь үгүй л болов уу. Тийм биз? Үүнтэй ижил сэтгэл ханасан мэдрэмж ер төрж байсангүй шүү дээ. Хэн хэндээ сэтгэлтэй хоёр хүн хамтдаа байхдаа л ийнхүү зүрх сэтгэлийн хөөр догдлолыг мэдэрдэг байх.

Хонгор минь, өнөөдөр би хаданд гаргасан зоориноосоо Пруссийн тал нутгаас 1911 онд хураасан усан үзмээр хийсэн Штайнбергер кабинет гэх дарсыг гаргаж авлаа. Энэ дарсыг сэрүү буухаас өмнөхөн хурааж шигшсэн усан үзмээр нэржээ. Ингээд дарсаа бариад нохдоо дагуулсаар нуурын эрэгт бууж ирлээ. Дээр хөхрөх тэнгэр, дэргэд боргох нохдынхоо өмнө хэдхэн үг хэлэхэд түг түмэн одод гялалзан гялтганаж, нуурын толин мандал долгисон, салхи сэрчигнэн үлээв. Алтан гадас од, Мариягийн энгэрийн зүүлт мэт онцгойрон туяарахад шил дарс шөнийн харанхуйг зүсэн нуурын тийш нумран нислээ. Тэнгэр бурхан намайг хэдэн жилийн өмнө чамтай учруулсанд талархсан сэтгэлээ би ингэж л илэрхийлж, өргөл барив.

Энэ дарс зөөлөн уруулаараа түүнийг ийш тийш нь түлхэх цулбуурт загасны өмч болохсон уу, аль эсвэл хөгшин цурхайн оромж болохсон уу би мэдэхгүй. Эс бөгөөс өвч биеэрээ улаан толботой тулбага загасны үүрэн дээрээс унах нь уу бүү мэд. Загас ч гэсэн өөрийн гэсэн мөрөөдөлтэй байхыг үгүйсгэхгүй... Үгүй бол энэ дарс биднийг ор мөргүй болсон хойно хэн нэгэн загасчны дэгээнд орж болох юм. Загасчин энэ лонхыг татаж гаргаад хуучны лацыг нь гайхашрангуй ширтсээр гэрээдээ аваачих биз. Чингээд оройн хоолоо идэж бараад чулуун ширээн дээр талх, бяслаг үлдмэгц аажуухан босч хутга шөвгөө аваад өдөр дэгээдсэн лонхоо өвдөгнийхөө завсар хавчуулсаар лацыг нь эвдэж задлах биз ээ. Тэр үест алтан шаргал дарсны ааг үнэр ханхийж, Рейн мөрний шаргал намар, элчит нар, энэ л өдрүүдийн дурсамж дурдатгал эргэн сэргэнэ. Тэгэхэд бид хоёр хэдий эх дэлхийдээ шингэсэн байх боловч амь амьсгал минь ахин сэргэнэ шүү дээ. Гэтэл үл таних загасчин эр үүнийг огтхон ч мэдрэхгүй, түүнийг шүргэсэн тэр л нандин дурсамжийг ерөөс мэдэхгүй, уртаа гэгч нь амьсгаа аваад хундагалан уух буй заа.


Гэлээ ч хэзээ нэгэн цагт хамтдаа л жаргаж, энэ дэлхийгээс одсон хүмүүсийн сүнсийг тээж явдаг гэж ярилцдаг алаг эрээн хоёр эрвээхэй шөнө дөлөөр нисч ирээд дүүрэн дарстай мэлтэлзэж байсан мөнөөх хундаганы ирмэг дээр сууж, ёроолоос нь сэнхийх үнэрт хөлчүүрэх болой. Өнгө хээнцэр хос эрвээхэй үүр цайхад сая нисч одоход үүдэндээ тороо барин зогсох загасчин эр урьд өмнө үзэж хараагүй хоёр эрвээхэйг аанай л гайхсан харцаар үдэх биз ээ. 

Альбрехт Дюрерийн "Гар"

Энэ зураг хэрхэн бүтсэн тухай сонирхуулья.  XV зуунд Нюрнбергийн ойролцоох нэгэн тосгонд арван найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл амьдра...