ГАО СИНЬЗЯН БА ТҮҮНИЙ “ШҮТЭЭН УУЛ”

 20-р зууны Хятадын уран зохиолын томоохон төлөөлөгч болох Гао Синьзян “Хязгааргүй орчлон дахь хүмүүний өчүүхэн орчлыг зүрх зүсэм өгүүлж, Хятадын утга зохиолд шинэ уур амьсгал буй болгосон” хэмээн үнэлэгдэж, 2000 онд Нобелийн утга зохиолын шагналыг хүртсэн юм. Гао энэ шагналыг хүртсэн анхны Хятад зохиолч хэдий ч эх орондоо хавчигдан гадуурхагдаж, өдгөө Францад аж төрж байгаа билээ.

Банкны ажилтан, жүжигчин бүсгүйн гэр бүлд төрж өссөн тэрбээр Мао Зэдүний засаглалын үед ихээхэн адлагдаж, хожмоо Дэн Сяопиний үест зарим зохиол бүтээлээ нийтлүүлж явсан ч 1987 онд эх орноосоо албадан гаргуулж, Францын иргэншилтэй болсон юм. Үүний сацуу хавчин гадуурхагдсан үедээ Шар мөрний ай саваар арван сар хэрэн хэсүүлчилж явжээ.

Францад суурьшаад хэдэн жил болсон ч 1989 оны Тиэнаньминий бослогын дараахан л Хятадын Коммунист намаас албан ёсоор гарсан түүхтэй.

Тэрбээр зохиолч төдийгүй уран зураач, уран бичигтний хувиар Франц, Бельгийн утга зохиол, урлагийн гурван ч томоохон шагнал хүртжээ.

Гао Синьзяны уран бүтээлийн оргил нь яахын аргагүй “Шүтээн уул” хэмээх томоохон хэмжээний роман юм. (Хятадаар “Линьшань” гэх энэхүү нэршлийн “линь” нь сүнс, өвөг дээдсийн сүнс, онго шүтээн гэсэн өргөн утгатай бөгөөд “шань” нь уул гэсэн үг юм) Энэ зохиол нь аяллын тэмдэглэл хэлбэрээр бичигдсэн бөгөөд Хятадын алс бөглүү нутгаар хэрэн хэсүүчилж, өтгөс буурлуудын хууч ярианд уусан хайлж, уул нуруудаар аялж, дур булаам охид бүсгүйчүүл хийгээд сэтгэл гонсойм эрхтэн дархтануудтай нүүр тулж асан үүх түүхээ дэлгэсэн өвөрмөц нэгэн бүтээл болжээ. Зохиолд хачирхалтай домог яриа, бүүр түүрхэн дурсамж дурдатгал, зүрх шимшрэм яриа хөөрөө ч бий. Гао бодтой ба хий ертөнцийн юмс үзэгдлийг нэгэн дэвтэрт эмхлэн нийцүүлсэн нь ерөөс амьдралыг зүүд зэрэглээ мэт санагдуулах жигтэй мэдрэмж төрүүлэх бүлгээ. Нэг талаар энэ бүтээлийг уран зохиол гэж хэлэхийн аргагүй бөгөөд Дорнын утга зохиолын ёс жаягаар туурвисан энэ бүтээлд уран зураг, яруу найраг тусгалаа олжээ.

Нобелийн шагнал хүртсэн тэрхэн үестээ Гао Синьзян ийнхүү өгүүлжээ.

“Өчүүхэн надад энэ индэрт зогсох аз завшаан тохиосон хувь заяандаа талархаад баршгүй нь. Би бээр бурханд сүсэглэдэггүй ч заяа төөрөгт сүжлэн мөргөдөг билээ.

Ерөөс хүн гэдэг амьтан бурхантай эн дүйцэхүйц гэгээрнэ гэдэгт хувьдаа итгэдэггүй гэх үү дээ. Өдгөө энэ зууны эхээр нөгөө ертөнцөд одсон илтэд биеэ тоосон суут гүн ухаантан Ницшегийн аливаа ишлэлийг одоогийн бусармаг байдалтай зүйрлэхийн аргагүй болж дээ.

Гэвч энэ удаад би улс төрийн тухай ярихаа азнаж, уран бүтээлч, хувь хүнийхээ үзэл бодлыг илтгэхийг илүүтэй хүснэм.

Зохиолч хүн гэдэг нь энгийн бөгөөтлөө бусдаас арай мэдрэмтгий байдаг гэж хэлж болно доо. Мэдрэмтгий хүмүүс өрөөлөөс сул дорой байх нь олонтаа шүү дээ.

Уран зохиол гээч нь нэгээхэн хүний дуу хоолой төдий л зүйл юм. Улс төр, нам засаг, хэн нэгнийг тахин шүтвээс амин сүнсээ алдах нь баараггүй.

Хятадын түүхнээ уран зохиолчдыг энэ үеийнх шиг хяхан гадуурхаж байсан нь үгүй ээ. Иймээс ч Хятад оронд дуу хоолойгоо хүргэнэ гэдэг давшгүй даваа болжээ.

Дуу хоолойгоо хүргэе гэсэн хэн бугай ч нэг бол амаа хамхих, эс бөгөөс эх орноосоо дүрвэхээс өөр аргагүй. Харин бүтээлч хүний хувьд амаа хамхих нь амиа хорлосноос өөрцгүй дээ.

...Үзэл бодлоороо хавчигдаж, эх орноосоо дүрвэсэн Цюй Юань, Данте, Жойс, Томас Манн, Солженицын гээд олон олон зохиолчдыг нэрлэж болно оо...

Мао Зэдүний үед бүтээл туурвих ямар ч боломжгүй байлаа. Зарим нэг соён гэгээрүүлэгчдийн хоргодож асан уулын бөглүү сүм хийдүүдийг бүгдийг нь газартай тэгшилж, нууцаар бичих аваас амь насанд халтай байж билээ.

...Бийр бэх барьж авах боломжгүй энэ үест л би уран зохиол гэдэг нь сэтгэлийн хоол бөгөөд хүмүүний оюун билгийг хадгалж агуулах гагцхан сав болохыг бүрнээ ухамсарласан юм. Тэр жилүүдэд бодол эргэцүүллээ цаасан дээр буулгах нь битгий хэл сэтгэл дотроо тунгаах нь осолтой байж дээ...

Зохиол туурвилуудыг минь хориглосон тэр л мөчөөс би “Шүтээн уул” хэмээх томоохон бүтээлээ бичиж эхэлсэн юм. Чингэхдээ сэтгэлд ужгирсан ганцаардлаа даван туулахыг хичээж, энэ бүтээл минь хэвлэгдэж, хэн нэгний гарт хүрнэ гэдэгт огтхон ч итгэлгүй байлаа.

Ерөөс бүтээл туурвина гэдэг нь өөрийгөө илэрхийлэхийн л нэрийдэл шүү дээ. Харин энэ бүтээл нь түмэн олны хүртээл болох эсэхэд холхи ирээдүй л хариулах буй заа.

...“Баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл”, “Алтан бумбан дахь лишийн цэцэг”, “Улаан асрын зүүд” зэрэг Хятадын эртний туурвилуудын зохиолчдын хувь заяа өдий хүртэл бүдэг бадаг бөгөөд “Усан хөвөө” хэмээх томоохон бүтээлийн зохиогч гэгдэх Найан Шигийн тэмдэглэлээс үзвэл тэрбээр энэ агуу зохиолоороо сохор зоос ч олоогүй нь илэрхий. Франц Кафка, Фернандо Песоа нар ч нэг хүмүүний үзэл бодол хэдий сул дорой гэдгийг мэддэг хэрнээ энэ бүхнээ цаасан дээр буулгасан даа. Утга зохиол, хэл ярианы агуу хүч чухамдаа энд л орших бус уу?

Хүн төрөлхтөний соёл иргэншлийн гялалзаж гялтганасан нэгэн илэрхийлэл бол яахын аргагүй тансаг яруу хэл яриа билээ. Угтаа хэл яриа нь оюун бодол, сэрэл мэдрэхүйд нэвтрэн орж, орчлон хорвоог таниулдаг шүү дээ.

Хэдийгээр би зохиол бүтээлдээ Хятад ахуйг дүрсэлдэг ч улс үндэснийхээ ахуйн соёлд баригдаж туурвих зохиолчдыг нэг их ойшоодоггүй. Нэгэнтээ хэн нэгэн өгүүлсэн зүйлийг ахин дахин зажлах шаардлагагүй шүү дээ. Жинхэнэ уран бүтээл гэдэг бусдын өгүүлээгүйг илэрхийлж таниулахаас л эхэлнэ гэж бодох юм.

Аливаа зүйлийг хэл яриагаар туурвиж буй болгох чин эрмэлзэлтэй нэгэн хэвшмэл болсон шошго пайз зүүхгүй биз ээ.

Нийгэм маань ийм бүтээл туурвилыг хүлээж авахдаа хойрго хандах нь бий. Иймэрхүү бүтээл туурвих хүмүүн үүгээрээ амь зуухад хэцүү дээ. “Улаан асрын зүүд”-ний зохиолч Цао Сюэцинь, Кафка гээд амьд ахуйдаа олноо танигдаагүй улирч одсон суутнууд хэр олон билээ?

Харин миний хувьд зол заяа минь түшиж ажин түжин амьдарч, Шведийн академийнхний хараанд өртсөн нь зохиол бүтээлүүдийг минь хөрвүүлэн түгээж буй олон нөхдийн минь буян заяа биз ээ.

Энэ дашрамд элгэндээ тэвэрч, эрх чөлөө олгосон Франц оронд талархаад баршгүй. Энд л би ужгирсан ганцаардлаасаа ангижирсан даа.

Угаас амьдрал гээч нь үүрдийн баяр баясал биш бөгөөд хүмүүн төрөлхтөн энхэд хөгжиж дэвжиж яваагүй нь энэ үеэс илхэнээ харагдана.

Утга зохиол нь хувирал хувьсгал гаргах бус ертөнцийн үнэн мөнийг таниулахад оршдог. Хүмүүс үнэн мөнийг мэддэг атлаа хэдий хэр бодтойд нь эргэлзсээр ирсэн шүү дээ. Үнэн мөнийг илэрхийлэх нь л утга зохиолын тулгуур чанар юм.

Суу билигт Декарт “Оюун бодлоо илтгэж буй минь оршин буйгий минь илэрхийлэл бус уу?” гэсэн нь ч цаанаа учиртай. Тарни шившлэг, дором гүрэм лугаа хүмүүний хэл яриа нь сэтгэлийг хөвсөлзүүлж, бод биеийг зарсхийлгэх хүчтэй шүү дээ.

Аливаа бүтээл туурвилын үзэл санаа, дуу хоолой цагийн аясаар намжисны дараа л зохиолч олны санаанд үлдэх аваас түүний жинхэнэ дуу хоолой цуурайтаж эхэлдэг гэж бодох юм. Гэсэн ч энэ дуу хоолой нийгмийн өмнө хүчин мөхөс хэвээр үлдэнэ. Зовлон зүдгүүр, улс төрийн элдэв сурталд дарагдан гадуурхагдсан авч өвдөг сөхрөөгүй бөгөөд өнгө мөнгөнөөс хол орших уран бүтээлд минь энэ шагналыг олгосонд чин сэтгэлээс талархъя. Даян дэлхийн түмэн олны сонорт хүрэх энэ индрээс өчүүхэн надад үзэл бодлоо өгүүлэх боломж олгосонд мэхийн ёсолъё.”

Хөрвүүлсэн Б.Гэрэл