вторник, 20 октября 2015 г.

Шэнь Цунвэнь “Би эмч биш. Жор бичиж чадахгүй ч зохиолч хүний хувьд өөрийгөө хүний сэтгэлийг эмнэдэг гэж хэлж болох шиг санагдах юм”

Хятадын зохиолч Шэнь Цунвэнь (жинхэнэ нэр нь Шэнь Юэхуань) 1902 онд Хунань мужид мяо үндэстний гэрт мэндэлжээ. 1917-1918 онд гарсан Уран зохиолын хувьсгал зохиолчийн маань уран бүтээлд ихээхэн нөлөөлсөн юм. Зохиол бүтээлүүдэд нь амьдралын мөн чанар, эх нутгаа гэсэн сэтгэл нэвт шингээстэй байдаг.
Тэрээр 1926 онд өгүүллэгийн анхны түүврээ хэвлүүлж, 1947 он хүртэл нийт 70 гаруй ном зохиол хэвлүүлснээр дүочань зүозиа буюу үр бүтээлтэй зохиолч хэмээн нэрлэгдэх болжээ. Шүүмжлэгчид зохиол бүтээлүүдэд нь ангийн тэмцэл алга гэж шүүмжилдэг байсан бөгөөд уншигчид түүнийг зүрх сэтгэлийн дууч хэмээн нэрлэж байсан билээ. Шэнь Цунвэнь Чөлөөлөх дайны үеэр багшилж байсан сургуулийнхантайгаа Юньнань муж руу шилжиж, удалгүй Бээжинд эргэж ирээд утга зохиолын сэтгүүлийнхэнтэй хамтран ажиллах болсон юм. Зохиолч маань 1957 оноос хойш зохиол бичээгүй аж. Үүнийгээ “Зохиол бүтээлээ тухайн үеийн үзэл сурталд нийцүүлэх боломжгүй байсан” гэж тайлбарласан байдаг. Соёлын хувьсгалын жилүүдэд гэр оронг нь найман ч удаа нэгжиж, 1969-1971 онд Хүбэй мужид цөлөгдөн хүнд хүчир ажил хийж явжээ. Уншигчид их зохиолчийн зохиол бүтээлүүдийг 1980-ад оноос ихээхэн сонирхож эхэлсэн нь угтаа тэр үед хүний сэтгэлийг өгүүлсэн зохиол бүтээл туйлын хомс байсантай шууд холбоотой билээ. Үүний зэрэгцээ Шэнь Цунвэнийг 1980-ад онд хоёр ч удаа Нобелийн шагналд нэр дэвшүүлж байлаа. Эдүгээ зохиол бүтээлүүдийг нь дөчөөд хэлнээ хөрвүүлжээ.
Тэрбээр цэрэгт алба хааж байхдаа Сычуань, Хунань, Гүйжөү мужуудын зааг дээр байх хэд хэдэн суурингаар аялж, тэндхийн номин ногоон уул нуруу, үзэсгэлэнт байгалд татагдан энэ газар орныг сэтгэлдээ тээсээр хожмоо Боомт хот хэмээх энэхүү туужийг туурвисан түүхтэй.
Энэ бүтээлд хүмүүс амьдралын элдэв нөхцөлд хүлэгдэн алдаж онож явдаг тухай өгүүлсэн нь үнэн хэрэгтээ зохиолч хүн чухамдаа юу мэдэрч, юу санаж, юунд тэмүүлж явдгийг дүрслэх гэж оролдсоных юм. Түүнийг романтик зохиолч гэж хэлж боломгүй. Зохиол бүтээлүүдээс нь сэтгэлийн дуудлага гэхээс илүүтэй амьдралын эрч хүч мэдрэгддэг. Шэнь Цунвэнь “Би гагцхүү хүний зүрх сэтгэлийг дээдэлдэг сүм байгуулахыг хүснэм” хэмээн ярьдаг байжээ.
Зохиолч маань 1917-1922 цэрэгт алба хааж, 1923 оноос Бээжинд суралцжээ. Тэр үед мөнгө санхүүгийн боломжгүй байсан учраас Бээжингийн Их сургуулийн төлбөргүй хичээлүүдэд сууж, хажуугаар нь өгүүллэг, шүлэг бичдэг байлаа. 1931-1933 онд Циндаогийн Их сургуульд багшилж, 1934-1939 онд бага сургуулийн хятад хэлний сурах бичгүүдийг хянаж, 1939-1947 онд Күньминий Их сургууль, 1947-1949 онд Бээжингийн Их сургуульд багшилж байгаад 1978 он хүртэл Бээжин дэх Хятадын түүхийн музейд судлаачаар ажиллажээ. Улмаар судалгааныхаа ажлын хүрээнд Хятад торго, Тан, Сүн улсын хүрэл толь, Байлдаант улсын үеийн лакдсан эдлэл, Эртний Хятадын өмсгөл зүүсгэл зэрэг бүтээл гаргасан байна.

ШЭНЬ ЦУНВЭНЬ - БООМТ ХОТ

НЭГ
Сычуань, Хунань хоёр мужийг холбосон замын зүүхэн талд нэг жим бий. Энэ жим Хунань мужийн баруун захаас холгүй байх Чадун гэх уулын жижиг суурингийн зүг хөтлөх бөлгөө. Тэнд нэг горхи мэлтэгнэн урсах агаад зүүн талд нь цагаан суварга сүндэрлэн харагдана. Энэ суваргын зэргэлдээ нэгэн өрх аж төрнө. Тэр айлд нэг хөгшин, бүсгүй хүүхэд, шар нохой гурав л байх ажээ.
       Жижиг горхи уулын хормойгоор тохойрч урссаар гурван бээрийн цаанатаа байх Чадуны голд цутгадаг. Энэ горхийг гаталж, тэр уулыг давбал бээр хэртэй яваад Чадун суурингийн захад хүрэх юм. Нумран урсах горхины эрэг даган сүндэрлэх сүрлэг уул энэ горхийг хөвчлөн татсан мэт үзэгдэнэ. Тэр горхи өргөөшөө хорин алд орчим. Голдирол хаялга нь тэр аяараа том чулуугаар хучигдсан бөгөөд намуухан мэлтэлзэх ус нь жаахан өндөрлөг газраа хүрвэл доош урсахгүй, чулуун аяганд байгаа юм шиг хашигдсан мэт хэсэгтээ хуралдан тогтох авч толь мэт тунгалаг хэвээрээ. Уснаа урсах загас жараахайг нь хүртэл тоолж болмоор. Энэ горхи болвоос Сычуань, Хунань мужуудын хоёр захыг холбосон гарам юм. Нутгийнхан хөрөнгө чинээ тааруухан тул дээгүүр нь гүүр тавьсангүй. Нэг гатлага завь гаргасан төдий. Энэ гатлага завиар нэг удаадаа хориод хүн зөөх боломжтой. Мал хуйг ч үүгээрээ л тээнэ. Гармаар гарах хүн олонтой үед усчин нэгээс нөгөө эрэгт хэдэнтээ явдаг. Гатлага завины толгойд хулсан шон хатгасан байх агаад тэр шонд төмөр бугуйвч зүүгээд, горхины нэг эргээс нөгөө эрэг хүртэл татсан хулсан олсыг тэр бугуйвчин дундуур шургуулжээ. Горхиор гатлах үед усчин тэр олсноос татаж, завин дээр суусан хүмүүс олсноос зуурсаар нөгөө эрэгт аажуухан хүрнэ. Завь эрэгт хүрмэгц усчин “Болгоомжтой буугаарай” гэж хэлээд эрэг дээр гарч, төмөр бугуйвчаа татах ажээ. Ингээд завиар ирсэн хүн мал бүгд эрэг дээр гараад уул даван бараа сураггүй одно. Энэ гатлага завь болвоос угтаа мужийн өмч. Гаталж буй хүмүүс усчинд мөнгө төлөх шаардлагагүй. Мөнгө төлөөгүй хүн санаа зовсондоо усчинд хэдэн зоос өгвөл цаадах нь “Би улсаас будаа тарианаас гадна долоон зуун зоос авдаг. Тэр маань хангалттай. Надад наад мөнгө чинь хэрэггүй!” гээд их л уурласан байртай эргүүлж атгуулах аж.
          Гэхдээ хөлс хүч гаргасныг нь ихэд үнэлсэн хэн нэгэн хүн хэдэн зоос түүнд өгөхөд тэрбээр алга тосон авна. Усчин маань энэ мөнгөөр Чадун яваа хүнд цай, тамхи захиж авчруулаад, Чадунд үйлдвэрлэсэн дээд зэргийн тэр тамхиа бүсэндээ нэг нэгээр нь хавчуулж, горхиор гарч яваа хүн тамхи татахыг хүсвэл нь харамгүй өгдөг байлаа. Завинд суусан хүн бүсэнд нь хавчуулсан тамхийг анзаарсан тохиолдолд нэг тамхи сугалангаа “Та тамхи татах уу? Сайхан тамхи шүү. Том навчтай, чанар сайтай, хүнд бэлэглэхэд нүүр улайх юмгүй” гэсээр өгнө. Зургадугаар сар гармагц цайны навчаа домботой буцалсан усанд хийгээд завиар яваа хүмүүсийн ангаа цангааг тайлна.
          Энэ гатлага завийг нэг эргээс нөгөө эрэгт залуурддаг хүн болвоос тэр суварга дор суудаг хөгшин билээ. Эдүгээ далан настай энэ хөгшин хорин настайгаасаа л энэ горхиор завиа залсаар яваа. Тавин жил болоход хэдий олон хүн зөөснийг хэлж мэдэшгүй. Нас дээр гарсан ч яс сайтай нэгэн. Амрах цаг нь болсон ч энэ ажлаа орхиод явж зүрхэлдэггүй. Ахуй байдлаа өөрчилнө гэж ер төсөөлж чаддаггүй. Хүнд үйлчилж, өдөр хоногийг айвуу тайвуу өнгөрүүлсээр өдий хүрчээ. Нар мандахад эрч хүчийг нь сэлбэж, нар жаргахад өмөг түшиг болдог ганц хүн нь түүний зээ охин. Энэ насандаа үй зайгүй нөхөрлөсөн найз нь гэвэл гатлага завь, шар нохой хоёр билээ. Хөгшний цорын ганц дотны хүн болвоос өдрийн турш хань болдог зээ охин нь юм.
      Охины ээж буюу усчин өвгөний ганц охин арван таван жилийн өмнө Чадунд суудаг цэргийн хорооны нэгэн цэрэгтэй дуу дуулж танилцаад ааваасаа далдуур нууцхан сэтгэлийн холбоотой болжээ. Бүсгүйг хөл хүнд болсны дараа сэтгэлтэй цэрэг нь горхины доод ай сав руу хамт зугтъя гэсэн боловч бүсгүй аавыгаа орхиж зүрхэлсэнгүй. Залуу эр цэргийн чанга хатуу хууль журмаа зөрчиж хэрэг тарьсандаа шийтгэл хүлээх нь мэдээж гэж санаад, түүний зэрэгцээ бүсгүй нь аавыгаа хаяж явах тэнхэлгүйг мэдрээд, нэр нүүрээ барсандаа ихээхэн гутарч ангидаа буцаж очвол толгойгүй болох нь тодорхой тул цөхөрсөндөө хор ууж амиа егүүтгэжээ. Бүсгүй нь хэвлийдээ үр тээсэн учраас эр хүний адил шийдэмгий хөдөлж чадсангүй. Эцэг нь энэ хэрэг явдлыг мэдээд урьд хожид ийм юм дуулаагүй тул жигтэйхэн үймрэв. Бүсгүй ийм явдал болсонд сэтгэл нь ихэд зовнив ч эцэгтээ санаа зовж түүнээс холдолгүй байсаар хэвлийдээ тээсэн үрээ мэндэлмэгц горхины эрэгт ирж хүйтэн ус залгилаад бие барлаа. Усчин өвгөний зээ охин чухамдаа ийм нөхцөлд хүн болсон аж. Ингээд нэг л мэдэхэд 13 жил өнгөрчээ. Тэдний аж төрдөг горхины хоёр талаар хүрээлэн тогтсон уулс нь оюу ногоон өнгөтэй. Усчин өвгөн хар багаас өсч торнисон энэ л нутгаа бэлгэдэж өнчирч хоцорсон зээ охиндоо Цүйцүй буюу охьюу ногоон гэх нэр хайрлажээ.
     Цүйцүй өдөр хоногоор өсч өндийж арьс нь борлоод, нүд нь ногоорон үзэгдэнэ. Тэр охины нүдний цөцгий нь болор мэт тунгалаг хийгээд өөрөө хүнд ачлалтай, жижигхэн амьтнаас өөрцгүй сэргэлэн цовоо юм. Тэр бол цэгц шударга, бусдад тусархуу, юуханд ч санаа зовохгүй, уурлаж уцаарладаггүй охин бөлгөө. Завиар яваа үл таних хүмүүс түүнийг анзаарвал нүд рүү нь эгцлэн хараад чинхүү сэтгэлийг нь мэдэрч, онгон дагшин уул хадаар зугаалж яваад намуухан урсах голын эрэгт буусан мэт тайвшрах ажээ.
          Усчин өвгөн нартай, бороотой ер хэдийд ч болов хүн амьтанд хөл залгуулах үүрэгтэй. Нэг эргийг нөгөөтэй нь холбосон хулсан олсноос татаж завиа нөгөө эрэгт хүргэнэ. Ядарсан үедээ горхины хажууханд байх элгэн чулуун дээр гарч зүүрмэглэнэ. Нөгөө эрэгт хүн хар үзэгдэж усчин өвгөнийг дуудвал Цүйцүй өвөөгөө босголгүй завин дээрээ гүйж гараад олсноос татаж, нөгөө эрэгт хүрээд замын хүнийг суулгана. Охин өвөөгийнхөө албыг алдуулж байсан нь үгүй. Заримдаа нохойтойгоо гурвуул завин дээрээ суугаад өвөөдөө олс татахад нь хамжина. Завь харгалдаа эрэгт хүрмэгц усчин өвгөн сууж явсан улсыг тэднийхээр бууж мордоод явж байгаа гийчид аятай “Аян замдаа сайн яваарай” гэсээр үдэх ажээ. Энэ үед нөгөө шар нохой бусдаас түрүүлж эрэг дээр гараад ажлаа анддаггүй хүнээс ер ялгарах юмгүй завьнаас унжих олсыг зуугаад эрэг рүү татна.
          Салхитай үед замд явах хүн барагтай бол үгүй тул тэд өдөржингөө амарна. Цүйцүй охин өвөөтэйгээ гэрийнхээ үүдэнд байх том чулуун дээр нарлан суух буюу горхи руу мод авч шидвэл шар нохой нь тийш ухасхийж шидсэн модыг нь зуусаар эргэж ирэх аж. Өвөө нь заримдаа олон жилийн өмнө сууринд дэгдсэн дайн дажны тухай ярихад Цүйцүй охин нохойтойгоо зэрэгцэж суугаад чих тавин сонсоно. Заримдаа хөгшин, хүүхэд хоёул хулсан лимбээ үлээж, бэр буулгах дуу аялна. Хүн ирвэл усчин өвгөн лимбээ хойш тавьж завин дээрээ гарах ба энэ үед чулуун дээр сууж үлдсэн охин нь:
-         Өвөө, би лимбээ үлээе. Та дуулаарай гэх ажээ.
Өвөө нь горхины тэхий дунд хүрээд их л хөөрсөн байртай дуу аялахад энэ дуу лимбэний ая эгшигтэй хослон ойр орчмоор цуурайтаж бүүдгэр өдрүүдийг нь жаахан ч атугай баяр баяслаар дүүргэдэг билээ. Гэвч үнэн хэрэгтээ тэр дуу аялгуу нь уй гунигаар дүүрэн.

Хэрэв Сычуанийн зүүн хэсгээс Чадунаар дамжин тууж яваа мал хуй, шинэ бэрийн жууз тэрэг горхиор гарвал Цүйцүй албатай мэт завиа залж, олсоо татсаар тэртээ эрэгт хүрнэ. Мал хуй, шинэ бэрийн жууз зэрэг нь эрэгт буумагц охин аяны хүмүүсийг уулын бэл хүртэл дагаж гүйгээд улхан толгой дээр гарч тэднийг тэртээ хол явж одтол харцаараа үдэж зогсоно. Завиа нөгөө эрэгт татаж авчраад ишиг майлах, тугал мөөрөхийг дуурайна. Эсхүл цэцэг түүж толгой дээрээ тавиад өөрийгөө шинэ бэр болсон мэт санана.

    Чадун суурин энэ горхиноос бээр хэрийн зайтай. Хүнсээ цуглуулах, баяр ёслол болоход усчин өвгөн аяга тагш архи дарс уух болвол өөрөө суурин руу орохгүй. Харин Цүйцүй охин шар нохойгоо дагуулсаар тийш явах агаад будаа тариа, мах ногоо, тэсэлдэг пуужин, улаан лаа тэргүүтэй элдэв өнгийн бараа өрсөн зээлийг хараад ихэд сэтгэл хөдөлж, эргэж ирмэгцээ хэсэгтээ л үзсэн харснаа өвөөтэйгээ хуучлан сууна. Чадуны голоор өдий төдий завь хөвөх агаад тэр бүр нь гатлага завьнаас хавьгүй том, өнгө үзэмж сайтай учир мөд санаанаас нь гарахгүй.

суббота, 3 октября 2015 г.

Туркийн Зеугма хотын шигтгэмэл хавтангийн музей

Туркийн өмнөд хэсэгт байх эртний нэгэн хот Зеугмад малтлага хийж байсан археологичид тун сайн хадгалагдан үлдсэн 3 ширхэг шигтгэмэл хавтанг хэдэн сарын өмнө олжээ. Эдгээр шигтгэмэл хавтанг МЭӨ II зуунд урласан байна. Эхний шигтгэмэл хавтан нь Охин тэнгэрийн ордон хэмээн нэрлэгдсэн нэгэн хэсгийн шаланд шигтгэгдсэн бөгөөд энэ хавтангийн голд Калиопа охин тэнгэр дүрслэгдсэн ажээ. Калиопаг тойроод түүний 8 эгч дүүг урлажээ.

Харин хоёр дахь шигтгэмэл хавтан дээр Океан, Тетиа хэмээх хоёр бурхныг дүрсэлсэн байна. Хэдийгээр эдгээрийн нэрийг шигтгэж үлдээгээгүй ч төрх дүрслэл нь Эртний Герегийн эл бурхадтай таарч байгаа юм. Бурхдын хавч хэлбэртэй эвэр тэдний мөн болохыг бэлээхэн гэрчилнэ.


Гурав дахь шигтгэмэл хавтан дээр нэгэн залууг буулгажээ. Энэ хавтан мөн л тун сайн хадгалагдан үлджээ.

Зеугма хотыг Македоны Александрын жанждын нэг болох Селевкомын I Никатор МЭӨ III зуунд үүсгэн байгуулсан бөгөөд ид үедээ энэ хот 80 000 хүнтэй, 2 000-3 000 байшин барилгатай байсан гэдэг.







Хот 2000 он хүртэл хиймэл нууранд автсан байгаад 2007 оноос эхлэн энд малтлага хийж эхэлжээ. Хотын 80% эдүгээ хүртэл усан дор байгаа юм. Эдүгээ энэ газар эртний шигтгэмэл хавтангийн музей ажилладаг юм байна.










Та бүхэн дараах линкээр орж энэ тухай тун сонирхолтой бичлэг байгааг үзнэ үү.
Энд  ахиад нэг бичлэг байна.

Альбрехт Дюрерийн "Гар"

Энэ зураг хэрхэн бүтсэн тухай сонирхуулья.  XV зуунд Нюрнбергийн ойролцоох нэгэн тосгонд арван найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл амьдра...