среда, 30 ноября 2016 г.

Гэрэл зургийн тухай

XIX зууны сүүлчээр Чикагод тухайн үедээ хамгийн тансагт тооцогдсон галт тэрэг хийжээ. Гэвч нөхцөл байдлаас болоод Парист зохион байгуулдаг олон улсын үзэсгэлэнд энэ галт тэргийг илгээж чадаагүй байна. Ингээд уг галт тэрэгний зургийг авахын тулд томоохон хэмжээтэй зургийн аппарат зохион бүтээх шаардлагатай боллоо.
Инженер Жорж Лоурэнс 1900 онд ийм аппарат зохион бүтээв. Энэ аппаратаар зураг авахын тулд зурагчинд 15 хүн туслах шаардлагатай. Хагас тонн гаруй жинтэй аппаратыг хийхэд 120 кг цавуу, каучук ашигласан аж. Аппарат 2,44 м* 1,6 м-ийн хэмжээтэй хальстай, нэг кассет нь 226 кг жинтэй, 2,4 м* 1,6 м-ийн хэмжээтэй зураг авах боломжтой. Энэ аппаратаар Чикагогийн галт тэрэгний компанийн зүтгүүрийн зургийг авч хожим нь сурталчилгаанд ашиглаж байсан гэдэг. Хэдийгээр дээр дурдсан “хэргийн эзэн болсон” тансаг галт тэрэг Парисын олон улсын үзэсгэлэнд тавигдаагүй ч Лоурэнс тэр үзэсгэлэнгээс гэрэл зургийн Гранпри шагнал хүртжээ.
Лоурэнс үүнээс гадна 1906 онд 22 кг жинтэй аппаратаа хэд хэдэн цаасан шувуунд бэхэлж Сан-Франциско хотын панорам зургийг 610 м-ийн өндрөөс авчээ. 

Тэгэхэд тэр хэд хэдэн зураг авсан бөгөөд хамгийн алдартай нь 48,6*122,9 см-ийн хэмжээтэй. Энэ зургийг 300 dpi-аар хувиргавал 460 мегапиксельтэй болох юм байна. Зураг авахаас хэдхэн өдрийн өмнө тус хот газар хөдлөлтөд өртөж, байшин барилгынх нь 88% сүйдсэн байв.
Улмаар 5 жилийн дараа яг тэр цэгээс ахин зураг авснаар хот энэ хугацаанд хэр хөгжсөнийг баталгаажуулан үлдээжээ.
Лоурэнс зохион бүтээсэн аппаратынхаа зураг төслийг үлдээгээгүй учраас гэрэл зурагчид түүнийг энэ зургаа 130 хэмийн налуутай авсан байх магадлалтай гэж таамагладаг. Тухайн үед АНУ-ын цэрэг армийнхан түүний аппаратуудыг сонирхож байсан ч Лоурэнс хэт их үнэ хэлээд зураг төслөө худалдаагүй ажээ.

среда, 16 ноября 2016 г.

Чарли Чаплин өөрийн бүтээсэн алдарт дүрийнхээ тухай ийн өгүүлжээ

“Өөрийгөө тодорхойлооч гэвэл би ажилдаа маш дуртай л гэж хэлнэ. Би бээр уран бүтээлдээ чин сэтгэлээс ханддаг ийм л хүн. Үүнээс өөр зүйлийг илүү сайн хийж чаддагсан бол түүнийгээ л хөөх байлаа. Гэлээ ч чадахгүй нь.
Энэ дүр гэнэтхэн л бүтсэн юм. Тэгэхэд зураглаач надад “Хүн хараад инээд нь хүрэхээр нүүр будалт хий” гэж хэлсэн юмдаг. Гэтэл санаанд тоймтой юм орж ирдэггүй. Тэгэхээр нь би хувцасны өрөө рүү орлоо. Замдаа томдсон өмдтэй, нарийхан пальтотой, том толгойтой, жижиг малгайтай хүн дүрсэлж үзүүлвэл хүмүүсийн сэтгэлд хүрэх болов уу гэж сэтгэв. Ингээд нүүрээ яаж хувиргахаа тодорхой мэдэхгүй байсан ч ийм төрхтэй хүн лавтайяа төлөв төвшин, гунигтай царайтай байх учиртай гэж бодсон юмдаг. Инээд хүргэмээр дүр төрхийг нь жаахан ч гэсэн дарах гэсэндээ жирвээ сахалтай байвал дээр гэж саналаа. Жирвээ сахал нь тухайн хүнийг бага зэрэг маанагдуу мэт харагдуулах учиртай. Гэхдээ нүүрний минь хувирлыг нууж далдлах ёсгүй.

Зураг авалтын үеэр гудамжны гуйлгачин залуу түр ч атугай амарч суух гэсэндээ зочид буудалд буусан зочны дүрээр буудлын хүлээлгийн танхимд явж ордог. Тэнд байсан хүмүүс залуугийн тийш сэжиглэсэн харц шидэх ч мань хүн зочид буудалд буусан хүний дүр эсгэнэ. Буудлын тооцооны дэвтрийг эргүүлж, зөрж өнгөрөх хүмүүсийг ажингаа тамхи гаргаж асаагаад хэд сорно. Миний тоглосон хамгийн анхны шог үзэгдэл болбоос энэ юм. Алиалагчийн маань дүр ингэж л бий болсон. Надад энэ төрх маш их таалагдсан шүү.

Хамгийн гол нь, би тэр хүнийг хөл муутайгаар дүрслэх гэж хичээдэг байлаа. Хөгжилдөж цэнгэж явах ч хөл нь сульдаж, хавдсан байх ёстой гэх үү дээ. Хувцас хариуцсан хүнээс би том размерын хуучин гутал авч өмсдөг байлаа. Хөлд суугаагүй гуталтай эелдэг боловсон загнана гэдэг инээдтэй харагдах нь мэдээж. Дүр маань юм юманд дөртэй нь надад тун их таалагддаг байв. Нэг талаар өөртэй минь төстэй гэмээр. Үзэгчдийн хариу үйлдэл надад хэдийгээр чухал боловч зураг авалтын үеэр үзэгчид байхгүй тул би тэдэнд хандаж тоглодоггүй байлаа.

Миний хувьд ярихаас илүү пантомима үзүүлэх нь сэтгэлд хүрдэг шиг. Үг ашиглаад эхлэхэд бүхий л зүйл хэтэрхий гял цал болох мэт. Дуу хоолой гэдэг сайхан л даа. Гэхдээ урлагт дэндүү нээлттэй байж боломгүй. Өөрийгөө дэндүү ихээр нээвэл тодорхой хүрээ хязгаарт баригдах аюултай. Дуу хоолойгоор сэтгэлийн гүнд мэдрэгдсэн бүхнээ илэрхийлнэ гэдэг тун бэрх. Гэтэл хөдөлгөөн нь шувуу нисэхтэй адил сэтгэлд тусах увидастай. Хүний харцнаас хэлэх гэсэн үгсийг нь мэдэрнэ гэдэг бараг боломжгүй зүйл. Дүр маань дуу ороход би энэ бүхнийг тооцож бодох учиртай байжээ. Дуу орсноор багагүй шинжээ гээсэн гэж санах юм.


Амьдрал миний хувьд маш сайхан зүйл. Өдөр хоногууд уй гунигаар дүүрэн ч бай туулаад л өнгөрөх хэрэгтэй. Би л хувьдаа ядахнаа туршлага суухын төлөө ямар ч хувь тавилан тохиосон туулаад л явна. Хошин шог болбоос ухаан санаагаа саруул байлгах нэгээхэн хэрэгсэл гэж хэлж болох юм. Юм бүхэн эмгэнэлээр дүүрэн байх аваас бидний сэтгэл яах билээ? Эмгэнэл гэдэг амьдралын бүрэлдэхүүн хэсэг ч гэлээ бидэнд зовлон бэрхшээлийг даван туулж, өөрийгөө хамгаалах чадвар гэж бий. Хэдийгээр эмгэнэл амьдралд томоохон үүрэгтэй ч хошин шог бидний хувьд өөрсдийгөө хамгаалах хэрэгсэл болдог гэж санах юм. Хошин шог нь угтаа ямар нэгэн байдлаар бусдыг өрөвдөх сэтгэлээс эхтэй шүү дээ.”

воскресенье, 16 октября 2016 г.

“Би буруутай”

Шпигель сэтгүүлд өгсөн Мо Янь-ийн ярилцлага.

Сурв: - Мо Янь гуай, Мо Янь гэдэг нь таны жинхэнэ нэр биш. Чимээгүй бай гэсэн утгатай үг шүү дээ. Тэгэхээр та ийм нэртэй учраас тэр болгон ярилцлага өгөхөөс цааргалдаг юм аа даа?
Мо Янь: - Би ер нь улс төрийн тухай ярих дургүй л дээ. Зохиол бүтээлээ удаан хугацаанд бодож боловсруулж явдаг ч богино хугацаанд бичиж дуусгадаг. Олны өмнө үг хэлснийхээ дараа би ер нь зөв юм хэлэв үү гэж бодох нь олонтаа. Гэхдээ л миний үзэл бодол тодорхой. Миний уран бүтээлд туссан бий.
Сурв: - Таныг Нобелийн шагнал авсны дараа Мэлхий хэмээх романыг тань олон хэлнээ хөрвүүлсэн. Энэ романд Хятад гэр бүл нэг хүүхэдтэй байх ёстой гэсэн нөхөн үржихүйн бодлогын тухай гардаг. Та энэ бодлогын тухай юу гэж боддог вэ?
М.Я: -  Эцэг хүний хувьд би хүн болгон хэдэн хүүхэдтэй болохыг хүснэ төдий тооны хүүхэдтэй болох эрхтэй гэж үздэг. Гэхдээ төрийн албаны хүний хувьд хууль журмаа дагаж мөрдөх ёстой. Ер нь Хятадын хүн амын асуудлыг тийм ч амархан шийдэх боломжгүй л дээ. Хамгийн гол нь хэдэн хүүхэдтэй болохыг нь хуульчилж зааж болохгүй гэж л санадаг юм.
Сурв: - Мэлхий романд яг энэ асуудлыг хөнддөг шүү дээ. Та өөрийнхөө үзэл бодлыг романдаа тусгасан уу?
М.Я: - Энэ романд миний нагац эгчийн амьдрал тусгалаа олсон юм. Эгч маань миний төрж өссөн Гаоми сууринд насаараа эх барих эмчээр ажиллахдаа элдвийг л үзсэн гэдэг. Тэгээд би тэр бүхнийг нь буулгах ёстой юм гэж бодсон доо.
Сурв: - Романы гол баатар Ван эмч нэг бодлын аймшигтай хүн шиг санагддаг. Эгч тань энэ романыг уншаад юу гэж хэлсэн бэ?
М.Я: - Эгч маань уншаагүй. Би унших хэрэггүй гэдгийг түүнд ойлгуулсан л даа. Түүнээс гадна романд бичсэн бүхэн эгчид минь тохиолдсон үйл явдал биш. Миний сонсож дуулсан зүйлс бас орсон.
Сурв: - Таны ном зохиолд хэлэхээс ч зүрхшээмээр үйл явдлууд өрнөдөг. Жишээ нь Сармисны түүх-энд дуншиж буй хөл хүнд эмэгтэй өөрийгөө дүүжилдэг. Мэлхий роман таны бичсэн хамгийн дүнсгэр роман шиг санагддаг. Та энэ романаа хэдий хугацаанд бичиж дуусгасан бэ?
М.Я: - Ер нь богино хугацаанд бичсэн шүү. Гэхдээ санааг нь их удаан тээсэн. Романаа бичиж суухдаа ч дарамтанд орсон мэт эвгүй санагдаж байлаа. Энэ романаараа би өөрийгөө шүүмжлэх гэж бас оролдсон юм.
Сурв: - Өөрийгөө шүүмжилнэ гэж яг яаж шүүмжилнэ гэсэн үг вэ?
М.Я: - Хятад улс сүүлийн хэдэн арван жил маш их өөрчлөгдсөн. Иймдээ ч бидний үеийнхэн өөрсдийгөө золиос болжээ гэж ярих нь элбэг. Зарим хүмүүс энэ бүхэнд би буруутай юу гэж асуудаг л даа. Би Мэлхий романаараа дамжуулж үүнд хариу өгөх гэж оролдсон. Хэдийгээр би тухайн үед 11 настай сурагч байсан ч улаан цэрэг буюу хунбин-д нэгдэж багшийгаа шүүмжилж явлаа. Бусдын амжилт бүтээлд атаархаж явсан үе ч бий. Өөрийнхөө ирээдүйн төлөө эхнэрээ үр хөндүүлж байсан нүгэлтэй хүн. Тэгэхээр би буруутай л гэж хэлэх байна.
Сурв: - Таны ном зохиолыг уншихад Хятадын нийгмийн ялзрал, болж бүтэхгүй бүхэн нүднээ ил болдог. Ингэж бодоход улс орон, ард иргэд тань ерөөс өсөн дэвжих хүсэлгүй мэт санагддаг.
М.Я: - Зохиолч хүний хувьд намайг хятад зохиолч гэж хэлэхэд хэцүү л дээ. Хятад зохиолуудын дийлэнх нь аз жаргалтайгаар төгсдөг. Гэтэл миний зохиолууд эмгэнэлтэйгээр өндөрлөдөг шүү дээ. Гэлээ ч үүний цаана итгэл найдвар, эрч хүч бий шүү гэсэн үзэл санааг агуулдаг.
Сурв: - Таны зарим зохиолыг уншихад кино үзэж байгаа шиг сэтгэгдэл төрдөг л дөө. Та зохиолын баатрынхаа сэтгэл рүү хэт их өнгийхөөс зайлсхийдэг шиг санагдах юм. Жишээ нь Ван эмч намын бодлого буруу гэдгийг сайн мэдэх атлаа түүнийг баримталсаар байдаг шүү дээ.
М.Я: - Ерөөсөө миний үеийнхэн бүгд тийм. Зарим хүмүүс соёлын хувьсгал алдаа байсныг ойлгосны зэрэгцээ нам үүнийг засаж залруулсныг ч бас ухаарсан юм.
Сурв: - Хятадын зохиолч Ляо Иу-д Германы номын шагнал гардуулахад тэрээр манай сэтгүүлд таныг шүүмжилж, улстөржсөн зохиолч гэж нэрлэсэн л дээ.
М.Я: - Би тэр тухай уншсан. Шагналаа гардаад хэлсэн үгийг нь ч сонссон. Тэр хүн Хятад үндэстнийг задлахад уриална билээ. Би түүнтэй санаа нийлж чадахгүй нь. Түүний төрсөн нутаг Сычуанийнхан ч мужаа Хятадаас тусгаарлуулахыг дэмжихгүй биз. Эцэг эх нь ч түүнтэй санал нийлэх нь юу бол. Ний нуугүй хэлэхэд тэр өөрөө ч ийм үзэл санаатай эвлэрч чадахгүй л яваа болов уу. Тэр надад атаархдагийг би мэднэ ээ. Миний хувьд түүний хэлсэн шүүмж байндаа оносонгүй дээ л гэж бодож байна.
Сурв: - Үүнээс гадна таныг 1942 онд Мао Зэдүний тогтоосон уран зохиолын үзэл суртлын тухай өгүүлсэн номыг бичихэд оролцсон гэж шүүмжилдэг.
М.Я: - Тийм ээ. Үнэнийг хэлэхэд би тэр төсөлд өгсөн мөнгөнд нь болж оролцсон юм. Уг номыг гаргах гэж байсан хэвлэлийн газрынхан зуугаад зохиолчтой тохиролцож, хурал хийсэн л дээ. Би ч тэр хуралд нь оролцоод эднээс дутахгүй юм шүү гэсэндээ ном бичихэд нь оролцсон.
Сурв: - Үйлийн үр романы нэг баатар Маогийн зурагтай энгэрийн тэмдгээ жорлонд санамсаргүй унагачихдаг, Өөрчлөлт-өд та Маогийн цээж баримлаар хархнуудыг устгадаг. Та зохиолдоо ийм шийдэмгий үйл явдлын тухай бичих атлаа өөрөө бол тэгтлээ шийдэмгий үг хэллэг хэрэглэхгүй юм.
М.Я: - Би хэлэх үгэндээ анхаарал болгоомжтой ханддаг байсан бол ярилцлага өгөхгүй л байлаа. Би чинь зохиолч хүн шүү дээ. Гэлээ гээд бусдын бичээгүйг бичье, тогтсон журмыг зөрчье гэж санасангүй. Хүмүүс зохиол бүтээлийг минь уншаад Мао чинь бурхан биш, бидэнтэй л ижил хүн байж гэж санавал тэр л биз гэж бодох юм.
Сурв: - Өнөөдөр та Хятадын зохиолчдын эвлэлийн дэд даргын албан тушаалд ажиллаж байгаа. Тийм болохоор төр засгийн нөлөөнд автдаг гэж үзэх хүн бишгүй л байна.
М.Я: - Энэ бол их хариуцлагатай албан тушаал. Намайг Нобелийн шагнал авахаас өмнө энэ мэтийн шүүмжлэл сонсогддоггүй байсан л даа. Түүнээс гадна төр засагтай зөрчилдсөн хүнд л Нобелийн шагналыг өгөх ёстой гэж үздэг хүмүүс ч бий. Гэтэл миний ойлгосноор энэ хүндтэй шагналыг уран бүтээлд нь өгдөг гэж бодох юм.
Сурв: - Германы зохиолч Мартин Вальзэр таныг их магтдаг шүү дээ. Таны романуудыг гоо сайхан, харгис хэрцгий байдлыг яв цав дүрсэлсэн суут бүтээлүүд гэж хэлдэг.
М.Я: - Би Вальзэрийн бүтээлүүдийг уншсан. Надад таалагдсан шүү. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараах герман хүмүүсийн сэтгэл санааг маш оновчтой дүрсэлсэн байна лээ. Нобель авах хамгийн их магадлалтай герман зохиолч гэвэл тэр. Түүнээс гадна Нобелийн шагналт Гюнтер Грассын уран бүтээлд ч би дуртай.
Сурв: - Грасс танаас ялгаатай нь улс төртэй хутгалдах дуртай хүн дээ.
М.Я: - Тийм ээ. Олон нийттэй мэтгэлцэж сурсан хүмүүсийг би хүндэлдэг юм. Харамсалтай нь надад тийм авьяас заяасангүй дээ. Олны өмнө гарах дургүй хүн шүү дээ, би чинь.
Сурв: - Тэгэхээр та Стокгольмд болсон ёслолын үеэр жаахан эвгүйрхжээ дээ.
М.Я: - Тийм шүү. Жижигхэн модон тоглоом оролдонгоо лекцээ уншиж дуусгасан. 

понедельник, 3 октября 2016 г.

Хамгийн чинээлэг музей

Колумбийн нийслэл Боготад хамгийн их алттай үзэсгэлэн байдаг аж. Энэ үзэсгэлэнд Колумбээс өмнөх үеийн эдлэлүүд хадгалагддаг бөгөөд тухайн үед алтыг Нарны энергийн бодит биелэл хэмээн үздэг байжээ. Энд 29 000 гаруй эртний үнэт эдлэл бий. Энэ үзэсгэлэнг 1932 онд байгуулсан ба эдүгээ нийт 34 000 алтан эдлэлийн үзмэртэй. Эдгээр эдлэлүүдийн дийлэнхийг 500 гаруй жилийн өмнө урлажээ.



Колумбийн индиан омгийнхон Каука голын доод ай савд үүссэн өвөрмөц аргачлалаар алтаа боловсруулдаг байв. Хууч яриагаар бол энд анх ирсэн конкистадорууд, индианчууд алтаа хэдий бага үнэлдгийг олж мэдээд энэ нутаг алтны маш их нөөцтэй юм гэж бодсон гэдэг. Харин индианчууд өөрсдийн газар нутгаа хамгаалж үлдэхийн тулд эх газрын төвд алтны ихээхэн нөөц бүхий газар орон бий гэсэн цуу яриа тарааж, энэ нь яван явсаар Эль Дорадогийн домог болсон ажээ. Эль Дорадо гэх үг эндээс үүссэн түүхтэй.



Колумбийн индианчууд алтаа зэс, цагаан алттай цутгаж байсан нь эзлэн түрэмгийлэгчдийн анхаарлыг ихээхэн татаж, тэд Колумбийн алтыг Перугийн буюу инкүүдийн алтаас илүү үнэлэх болжээ.



Энэ дундаа МЭӨ 1200-1500 онд хийгдсэн гэх Алтан завь ихэд онцгой юм. Энэ нь 12 дайчнаар хүрээлүүлсэн индиан омгийн ахлагчийн дүрс юмсанжээ. 1537-1840 оны хооронд Колумбаас нийт 35 сая унц алт зөөж гаргасан аж. Зарим эдлэлүүд нь Мадрид, Нью-Йорк, Чикаго, Лондон, Парис, Ром, Берлин, Лейпцигийн музей, хувь хүмүүсийн цуглуулгад бий.



Колумбийн хоёр археологич нэгэн зууны өмнө индианчуудын соёлтой холбоотой цөөнгүй зүйл цуглуулж, улмаар энэ музейг үүсгэн байгуулжээ. Музейд хэдэн хил татах боловсруулаагүй маргад эрдэнэ ч байна.



Музейн анхны үзвэр нь эдүгээ устаж үгүй болсон дунгийн алтадсан баримал юм. Энд овор ихтэй алтан зүүлт, гэр ахуйн эдлэл, загас барих алтан дэгээ хүртэл бий. Зарим эдлэл нь энгийн багаж ашиглан шавран хэвд цутгаж хийсэн гэхэд итгэмгүй сайхан ур хийцтэй. Зарим дээр нь хурууны хээ үлдсэн байдаг бөгөөд үүнийг эзлэн түрэмгийлэгчид уул нутгийнхан алтаа гараар боловсруулдаг байсны гэрч хэмээн эндүү тайлбарлажээ. Үнэндээ дархны хурууны хээ алтан эдлэл цутгадаг байсан шавран хэвд үлдэж тэр нь алтан дээр буусан нь энэ билээ.



Харин хамгийн сүүлийн танхимд 12 000 жижиг эдлэл байх агаад танхимын гэрлийг асаахад нүд гялбам үзэсгэлэнтэй сайхан харагддаг гэлцэнэ.

воскресенье, 10 июля 2016 г.

А. Шаганов - Намайгаа аядуухан дуудаач

Борхон чи минь намайгаа аядуухан дуудаач,
Булгийн цэнгэг усаар ундланхан сэргээгээч.
Сэвтээгүй зүрх минь догдлохсон болов уу?
Саваагүй тэр минь дэнслэхсэн болов уу?
Нойр хулжаасан шөнүүд уйтайхан хөвөрч,
Нойтон чийгээрээ цонхыг минь цантаахад
Голт бор, үхрийн нүд голоо тасартал найгасан
Голын хайртай нутаг минь, хүүгээ нэг дуудаач.

Уй гуниг минь чи, намайгаа нэг дуудаач,
Үдшийн бүрий унамагц учирсан амрагаа дурсаач.
Сэтгэлт чамайгаа би хэчнээн ч удаан харсангүй вэ?
Санаанд минь тодрох түүнийгээ санаж явахад учирна даа.

Хөхрөх саран холын тэртээд хулжин нуугдахад
Хүй бодол минь цэлмэж, хүйтэн нулимс ч үл урсана.
Алс бөглүүхэн тэртээд хонхны дуун цуурайтав уу?
Амраг минь хоёул давхисаар
Ажрахгүй хажуугаар нь өнгөрөв үү?
Аян замаа ч ялгалгүй,
Агтныхаа хөлөөр туучив уу?

Ай гуниг минь чи, намайгаа нэг дуудаач,
Амсхийх зуураа ч болов, амрагаа нэг дурсаач.

Хонгор минь, чи намайгаа намуухан дуудаач,
Хүйтэн булгийн усаар холын гийчнээ ундлаач,
Хайртай чамайгаа бодож явахад хэзээд л нэг учирнам,
Халуун зүрхнийхээ голоос хариад очихоо амланам.

А.Шаганов

Позови меня тихо по имени
Ключевой водой напои меня
Отзовётся ли сердце безбрежное,
Несказанное, глупое, нежное.

Снова сумерки всходят безсонные
Снова застят мне стёкла оконные
Там кивает сирень и смородина,
Позови меня тихая родина

Припев

Позови меня, на закате дня
Позови меня, грусть печаль моя, позови меня

Знаю, сбудется наше свидание,
Затянулось с тобой расставание.
Синий месяц за городом прячется,
Не тоскуется мне и не плачется.

Колокольчик-ли, дальнее эхо-ли?
Только мимо с тобой мы проехали.
Напылили кругом, накопытили,
Даже толком дороги не видели.

Припев.

Позови меня тихо по имени,
Ключевой водой напои меня.
Знаю, сбудится наше свидание.
Я вернусь, я сдержу обещание...

Дууг нь энд дарж сонсоорой.

пятница, 24 июня 2016 г.

Марлен Дитрих, Эрнэст Хэмингуэй хоёр

Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс чухам хэдийд анд нөхдийн харилцаатай болоод, улмаар илүү дотносдог вэ гэж асуувал яг таг хариулах боломжгүй л дээ. Тэр тусмаа Марлен Дитрих, Эрнэст Хэмингуэй зэрэг уран бүтээлч хүмүүсийн хувьд энэ асуудал ихээхэн эргэлзээ төрүүлэх юмсанжээ. Хэмингуэй, Дитрих хоёр 30 гаруй жилийн турш хэн хэнээ хайрлаж явсан гэлцэнэ. Одоо бол тэдний харилцааг виртуал харилцаа гэж нэрлэх боломжтой.
Энэ хоёр 1934 онд Америкийн Иль де Франс хөлөг онгоцон дээр танилцжээ. Марлен “Би Эрнэстэд анхны харцаар л дурласан. Гэлээ гээд би түүнийг тэнгэрлэг хайраар хайрладаг байсан юм. Бид хоёр олон жилийн турш хэн хэнээ сэтгэлдээ тээсээр ирсээн. Хоёул хамт байна гэдэгтээ итгэдэггүй байж дээ. Би түүний эхнэр Мэриг маш их хүндэлж явдаг. Мэритэй л ижил бусад хүүхнүүдээс түүнийг харамлаж байлаа. Гэхдээ бид хоёр энэ олон жилийн турш найз нөхдийн харилцаатай байсан юм. Түүний бичсэн захидлуудыг би хүнд үзүүлэх дургүй” гэж ярьсан нь бий.
Харин Хэмингуэй энэ тухайд “Бид хоёр 1934 оноос хойш л хэн хэндээ дурласан. Гэлээ ч нэг хөнжилд орсонгүй. Та нар итгэхгүй л байх” хэмээн  бичжээ. Дитрих “Бид хоёр нэг газар удаан хугацаанд хамт байж үзээгүй л дээ. Тиймдээ ч хамт байж боломж байсангүй” гэжээ.
Хэмингуэй захидалдаа “Би зүрх минь цохилдгийг анзаардаггүйтэй л адил хааяадаа чамайг байгаа гэдгийг ор тас мартах юм... Чамайг тэврэхэд гэртээ ирсэн аятай л сэтгэл бүлээцэх юм... Миний энэ хайр надад гэсгээл болж ирсэн бололтой” гэж бичсэн байна.
Тэд Хэмингуэйг 1961 онд нас бартал захидлаар харилцсаар байв. Дитрих “Би түүнийг Гибралтарын хад гэж дууддаг байлаа. Тэр ч энэ нэрэндээ их дуртай байдагсан. Хэдийгээр түүнийг нас барснаас хойш олон жил өнгөрсөн ч сэтгэл хөндүүртэй хэвээр. Цаг хугацаа бүхнийг эдгээдэг гэж ярьдаг нь үнэнд нийцэхгүй” гэж өгүүлжээ.

пятница, 3 июня 2016 г.

Ян Тиэнши - Жинхэнэ Чан Кайшигийн эрэлд

Энэхүү ном нь ДИУ судлал, тэр дундаа Гоминьдан хийгээд ХКН-ын харилцааг тухайлан судалж буй Ян Тиэншигийн сүүлийн бүтээл болно. Тэрээр олон ч удаа Тайван, Америк, Англи, Японд очиж, Чан Кайшитай холбоо бүхий архивын бичиг баримтыг нягтлан судалжээ. Судлаач маань 2006, 2007 онд АНУ-ын Стэнфордын их сургуулийн Хүүвэрийн академид хоёронтоо очихдоо нийтэд дэлгэсэн Чан Кайшигийн өдрийн тэмдэглэлийг уншиж судалснаар энэ бүтээлээ туурвисан аж. Чингээд Чан Кайшигийн хувийн амьдрал, үзэл бодол, улс төрийн чиг баримжаа, улс орноо тохинуулах үзэл суртлыг нь хэн хүнд ойлгомжтойгоор илэрхийлэн хүргэсэн болой. Ян Тиэнши нь 1960 онд Бээжингийн их сургуулийн Хятад хэлний ангийг дүүргэж, эдүгээ БНХАУ-ын Нийгмийн ухааны академийн магистрантурын факультетийн эрхлэгч, Орчин үеийн түүх судлалын хүрээлэнд судлаачаар ажиллаж байна.

          Ер нь Хятадын улс төрийн орчин үеийн түүх судлал нь 1980-аад оноос хойш л утгаараа хөгжсөн гэж хэлэх бүрэн үндэстэй юм. Үүнээс өмнө Тайвань хаалттай байсан тул түүхч, судлаачид нь Тайван хийгээд Гоминьдан, ХКН-ын үүх түүхтэй холбоотой архивын бичиг баримтыг үзэж судлах боломж багатай төдийгүй элдвийн үзэл сурталд боогддог байлаа. Энэ чиглэлийн судалгаа шинжилгээний ажилд 1980-аад оноос хойш л ихээхэн ахиц гарч, Гоминьданы зарим бичиг баримт ил болоод, улмаар Чан Кайшигийн тэмдэглэлийн зарим хэсгийг нийтэд дэлгэснээр ДИУ-ын улс төрийн нөхцөл байдлыг нарийн судлахад эерэгээр нөлөөлсөн юм. Үүнийг дагаад түүхийн шинжлэх ухаан нь дан ганц нэг намын ашиг сонирхолд үйлчлэх нь харьцангуй багассан ч гэж хэлж болно.

          Чан Кайши нь Хятадын орчин үеийн түүхэн дэх маш чухал нэгэн эрхэм билээ. Түүхч, судлаачид энэ хүнийг эртээс нааш маш ихээр сонирхсоор иржээ. Би бээр Хятадын орчин үеийн түүх судлалд өчүүхэн ч атугай хувь нэмэр оруулах сэтгэл өвөрлөн, 1920-1940-өөд оны түүхэн үйл явдлуудыг аль болох үнэн бодитой сэргээн өгүүлж, Чан Кайши нь чухамдаа ямар хүн байсныг тодруулан харуулах зорилготойгоор энэ номоо бичсэн болно. АНУ-ын Стэнфордын их сургуулийн Хүүвэрийн академиас тэнд хадгалагдаж байсан Чан Кайшигийн өдрийн тэмдэглэлийн зарим нэгэн хэсгийг 2006 оны 3 сард нийтэд дэлгэхэд миний бие тэр тэмдэглэлүүдийг уншиж билээ. Дараа нь 2007 онд мөн тийш очиж, нэмж дэлгэсэн тэмдэглэлийг нь уншлаа. Чан Кайши нь 1930-аад онд бичсэн тэмдэглэлээ өөрийн багш болоод нарийн бичиг Мао Сычэнд өгч хадгалуулсан байдаг. Мао Сычэнд хадгалагдаж байсан тэрхүү тэмдэглэлүүдийг би урьд өмнө нь уншиж үзээд нийтлэл бичиж байлаа. Чан Кайши нийт 50 гаруй жилийн турш тэмдэглэл хөтөлсөн бөгөөд тэдгээр нь өдгөө бүгд Стэнфордын их сургуульд хадгалагддаг ажээ. Тус сургуулиас 2006 оны 3 дугаар сард хийгээд 2007 оны дундуур түүний тэмдэглэлийн эхний хэсэг болоод 1932-1945 онд холбогдох хэсгийг ил болгосон юм. Аливаа хүний өдрийн тэмдэглэл гэдэг тухайн цаг үе төдийгүй мөнөөх хүний үзэл бодлыг ойлгож ухаарахад нэн чухал үүрэгтэй гэдгийг уншигч авгай надаар хэлүүлэлтгүй мэдэх биз ээ. Ингээд би бээр 1980-ад оноос хойш дээрх чиглэлээр хийсэн судалгаагаа эмхэтгэсэн нь энэ буюу. 2006 онд Стэнфордын их сургуульд байх ахуйд Синьхуа агентлагийн нэгэн сурвалжлагч надаас Чан Кайшиг товчхон тодорхойлж хэлнэ үү хэмээн хүсэхэд би “Нэгд, энэ хүн болбоос Хятадын орчин үеийн түүхэн дэх онцгой нэгэн байр суурьтай хүн билээ. Хоёрт, Хятадын түүхэн дэх түүний хувь заяа ихээхэн адармаатай. Харин гуравт, энэ хүнд оносон ч юм бий, алдсан ч юм бий” гэж өгүүлсэн дээ. Удалгүй Тайваньд очоод “Чин улс, Юань Шикай, Чэнь Зионмин нарыг эсэргүүцэж, Вампугийн цэргийн их сургуулийг байгуулсан нь яриангүй түүний гавьяа болно. Үүний зэрэгцээ Гоминьдан болон Гоминьданы засгийн газрыг тэргүүлэн Японы эсрэг дайн зарласан нь маш том гавьяа юм. Харин 1927-1936 онд хийсэн нам доторх цэвэрлэгээ, 1946-1949 онд өрнүүлсэн гурван жилийн иргэний дайн болбоос түүний хувьд алдаа болно. Тайваньд очоод Тайванийг тусгаар болохыг эсэргүүцэж, газрын шинэчлэл хийсэн нь оносон ч алдсан юм бас цөөнгүй бий” гэснээр энэ бүхнээ нэгтгэн дүгнэлээ. Уншигч та надтай санал нийлэхгүй ч байж болно. Гэлээ ч номыг маань уншсанаар та бүхэн Чан Кайши хийгээд Гоминьдан нам, Хятадын орчин үеийн түүхийн талаар чамлахааргүй ойлголттой болох нь дамжиггүй ээ.

Өдрийн тэмдэглэлийн тухай цухас дурдвал
Чан Кайши 1915 онд буюу 28 настай байхаасаа эхлэн тэмдэглэл хөтөлж эхэлсэн бөгөөд түүний тэмдэглэл насан эцэслэхээс нь 3 жилийн өмнө буюу 1972 оноор дуусгавар болж байна. Тэр жил Чан Кайшигийн бие илт дордож, үзэг барьж чадахааргүй болжээ. Энэ дундаа 1915, 1916, 1917 онуудад тэмдэглэл хөтлөөгүй байна. Тухайн үед тэрээр Умардын цэргүүдэд хөөгдөн ганцаар дутааж явсан тул бичсэн тэмдэглэлүүд нь үрэгджээ. Шаньдунд цэргийн зөвлөхөөр ажиллаж байх үедээ 1915 онд бичсэн 13 өдрийн тэмдэглэл л хадгалагдан үлдсэн аж. Хүүвэрийн академийнхэн тэрхүү бичгийг ДИУ-ын 6-р он хүртэл хэрэгжүүлсэн стратеги хэмээн нэрийдээд, тэмдэглэл бус харин дурдатгалын шинжтэй бичиг баримт хэмээн үзэж байна. 1924 оны үеийн тэмдэглэлүүдийг Вампугийн цэргийн их сургуулийн үе гэж нэрийдэх боломжтой ч 1930-аад онд Ван Сычэнийн эмхэтгэн гаргасан Чан Кайшигийн тэмдэглэлүүд-эд тэр үеийг төдийлөн дурдсангүй. Чан Кайшигийн тэмдэглэл нь нийт 53 жилийг үйл явдлыг хамруулсан 63 боть бүтээл болно. Хятадын түүхэнд түүн шиг урт хугацаанд тэмдэглэл хөтөлж байсан улс төрч нэгээхэн ч үгүй юм.

Чан Кайшиг нас барсны дараа түүний тэмдэглэлийг хүү Чан Зинго нь хадгалж байгаад 1988 онд нас барахдаа өөрийн хүү Чан Сяоюнд өвлүүлэн үлдээжээ. Чан Сяоюн нь 1996 онд нас барсны дараа түүний эхнэр эдгээр тэмдэглэлийг хадгалж байгаад, 2004 онд АНУ-ын Стэнфордын их сургуулийн Хүүвэрийн академид 50 жилийн хугацаатай хадгалуулахаар шилжүүлж өгсөн түүхтэй.
Тэмдэглэлийн зарим хэсэг нь баларч, захаасаа түлэгдэж устсан шинжтэй байсан тул тус сургуулийнхан эдгээрийг сэргээн завсарлахын зэрэгцээ хувилсан байна. Улмаар 2006 оны 3 дугаар сард 1918 оноос 1931 онд хамаарах хэсгийг нь, 2007 оны 4 дүгээр сард 1945 он хүртэлх хэсгийг нь дэлгэв. Түүнчлэн үлдсэн тэмдэглэлийг нь хэсэг хэсгээр нь дэлгэн үзүүлэх аж. Өдгөө дэлгэсэн хэсгийг Чан Кайши гараараа бичжээ. Японы эсрэг дайтах үест тэрээр Чунцинээс явахдаа бичсэн тэмдэглэлээ нарийн бичиг Үй Гүохуад өгч хувилуулан хадгалуулжээ. Энэ хувилбарын багахан хэсэг нь Хятадад мэр сэр үзэгддэг ч Хүүвэрийн академид барагтай бол бүрэн эхээрээ байна.

понедельник, 30 мая 2016 г.

Цэргийнхний засаглал

1916-1928 оны үеийг Хятадын түүхэнд цэргийнхний засаглалын үе хэмээн нэрлэдэг ажээ. Юань Шикайг нас барсны дараа эхэлсэн энэ үе 1926-1927 онд өрнөсөн Гоминьданыхны Умрын их аянаар өндөрлөжээ. Энэ их аяны дараа Наньжины 10 жил эхэлсэн түүхтэй. Тухайн үед Ү Пэйфү, Сүнь Чуаньфан нарын хуучны милитаристууд дарагдсан ч 1930-1940-өөд онд Гоминьданы засгийн эсрэг үзэл баримтлалтай цэргийнхэн ахин хүчээ авч, Дэлхийн II дайны үеэр ДИУ-ын төв Засгийн газарт ихээхэн хүндрэл учруулжээ.
Чин улсын сүүл үест энэ улсад төрийн мэдлийн байнгын цэрэг арми гэж байсангүй. Тэр үед мужуудын цэрэг ба журамт цэргийнхэн нь улс гүрнийг батлан хамгаалах үүргийг гүйцэтгэж байлаа. Эдгээр цэрэг нь өөрийн гэсэн дүрэмт хувцасгүй ажээ. Чин улсын хойд бүс нутагт байрласан Бэйяны буюу Умардын цэрэг армийнхан тэдэн дундаа хамгийн хүчирхэгт тооцогдох агаад энэхүү армийг Юань Шикай захирдаг байв. Офицерүүд нь байрлаж байгаа газар орон, эс бөгөөс төгссөн сургуулиараа цэргийн бүлэглэл үүсгэнэ. Нэг анги нэгтгэлд их төлөв нэг мужийн цэргүүд алба хаших тул ойлголцоход хялбар байсан гэдэг.
Чингээд 1911 онд дэгдсэн Синьхайн хувьсгалын дараа ДИУ-ын өмнөд нутагт байсхийгээд л хувьсгал, бослого гарах болжээ. Босогчид 1912 онд Наньжинд Сүнь Ятсенээр толгойлуулсан түр засгийн газар байгуулсан боловч тэд Умардын цэргийнхнийг дарах хангалттай хүчин чадалтай байсангүй. Ийм нөхцөлд Сүнь Ятсен бээр Юань Шикайтай хэлэлцээ хийж, Чин улсыг үгүй хийгээд, түүний нутаг дэвсгэрт ДИУ-ыг байгуулан, ерөнхийлөгчөөр нь Юань Шикайг сонгохоор тохиролцлоо. Юань Шикай ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон боловч Наньжинд шилжихээс татгалзаж, Бээжинд үлдэв.
Энэ зуур Өмнөд мужууд Юань Шикайн эрх мэдэл өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж байгаад илт дургүйлхэж, 1913 онд бослого гаргасан ч мөн л Умардын армийнханд дарагдсанаар эдгээр мужийн захирагчдыг цэргийнхнээс тохоон томиллоо. Энэ бослогыг түүхэнд хоёрдох хувьсгал хэмээн тэмдэглэсэн ажээ. Тэр бол 1913 оны 7 дугаар сараас 10 дугаар сард Хятадад дэгдсэн иргэний дайн юм. Гоминьданыхан тухайн үед Хөх мөрний доод ай савд хэдхэн хотыг захирч байсан бөгөөд дээр дурдсан иргэний дайн дэгдсэнээр Хятадын Аньхуй, Гуандун, Хунан, Фүзян мужууд тэдний захиргаанаас гарч, гоминьданчууд Зюзян, Наньжин, Шанхайн гурван цэргийн бүлэглэлтэй л үлдсэн юм. Талууд Зянси мужийн Хүкөү боомтын төлөө маш ширүүн тулаан өрнөжээ. Энэ тулаанд гоминьданыхан Дуань Цирүйн толгойлсон цэрэг армийнханд аргагүй ялагдсан байна. Улмаар Шанхайн бүлэглэлийнхэн ялагдал хүлээж, Умардын Засгийн газрын цэргүүд 8.14-нд тэднийг бүслэн буулгаж авчээ. Үүний дараа 8 дугаар сарын дундуур Наньчан хот умардынханд бууж өгч, Фүзян, Хунань мужууд мөн умардын Засгийн газрын харьяанд орлоо. Гоминьданчууд Наньжин хотын төлөө 10 хоног тулалдсан ч 9 дүгээр сарын 2-нд ялагдал хүлээсэн болно.
Юань Шикай ерөнхийлөгч 1915 оны 12 дугаар сард өөрийгөө хаанд өргөмжлөхөд Өмнөд мужууд ахиад л бослого гаргажээ. Гэхдээ энэ удаад Умардын талын цөөнгүй төлөөлөгчид тэдэнтэй нэгдсэн юм. Юань Шикай цэргийнхнээ өөрийн талд эргүүлж татахын тулд хаант улс байгуулахаасаа татгалзсан боловч 1916 оны 6 дугаар сард таалал төгсөв. Ингэснээр Умард, Өмнөдийнхний ширүүн тэмцэл эхэллээ.

Юань Шикайг нас барсны дараа Умардын арми Дуань Цирүйн захиргаан дахь Аньхуйн бүлэглэл ба Фэн Гүожаны захиргаан дахь Жилийн бүлэглэл гэсэн 2 том бүлэглэлд хуваагдав. Тэгэхэд Манжуурт байрлаж байсан Жан Золиний захиргаан дахь Фэнтиэний бүлэглэл нь тэднийг нэгтгэх нэгээхэн хүчин зүйлээр тодорчээ. Ер нь Бээжин хотыг л эзэлсэн ямарваа нэгэн бүлэглэл гадаад улс орнуудаар өөрийгөө хүлээн зөвшөөрүүлэх боломжтой юмсанж. Умардын Засгийн газрынхан мужуудад хандан тушаал шийдвэр гаргадаг байсан ч мужуудын захиргаад тэр бүр эдгээр тушаалыг даган биелүүлж байсангүй. Умардынхан ч тушаал гүйцэлдүүлээгүй хэмээх шалтгаанаар тэдэнтэй тэмцдэг байлаа. Гэвч 1923 онд Жилийн бүлэглэлийн Цао Кунь ДИУ-ын ерөнхийлөгчийн суудлыг наймаалцаж авсны дараа Умардын цэргийн бүлэглэлүүд түүний эсрэг тууштай тэмцэж эхэлвэй.
Умардын цэргийн жанжнууд Юань Шикайн дараа ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон Ли Юаньхуныг төдий л ойшоож үздэггүй байсан бөгөөд төрийн эрх мэдэл Ерөнхий сайд Дуань Цирүйн (Аньхуйн бүлэглэл) гарт төвлөрсөн ч тэрээр эрх мэдлээ авч үлдэхийн тулд Жилийн бүлэглэлийнхэнтэй хамтрах шаардлагатай тулгарчээ. Тэгэхэд олон ч мужийн захирагчид түүний Засгийн газрыг хүлээн зөвшөөрсөнгүй. Дуань Цирүй ДИУ-ыг Антантын талд элсүүлж Дэлхийн I дайнд татаж оруулахаар санаархан, Японоос ихээхэн хэмжээний зээл авсан тул Ли Юаньхун ерөнхийлөгч 1917 оны 5 дугаар сард түүнийг огцрууллаа. Ингээд огцорсон Дуань Цирүй өөрийнх нь эсрэг хуйвалдаан зохион байгуулж байгааг гадарласан Ли Юаньхун тэр цагтаа л нөлөөтэйд тооцогдож байсан Аньхуй мужийн захирагч Жан Сюнь жанжнаас цэргийн тусламж хүсчээ. Тэрээр Жан Сюнь-ийг итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр томилоод, нөхцөл байдлыг шийд хэмээн үүрэг даалгавар өглөө. Харин Жан Сюнь Хэвт ёсыг эргээд хаан ширээнд залах сонирхолтой байв. ДИУ-ыг төвийг сахисан улс байлгах хүсэлтэй байсан германчууд Жан Сюнь-ийг санхүүжүүлсэн юм. Жан Сюнь 1917.7.1-нд Бээжинд цэрэглэн нэвтэрч, Хэвт ёсыг хаан ширээнд нь эргүүлж залсан тухай зарлан тунхаглаад, Ли Юаньхуныг огцрохыг шаардав. Гэвч 11 өдрийн дараа тэрээр Дуань Цирүйн цэрэгт ялагдсан билээ. Тухайн үед Дуань Цирүйн онгоцууд Хориотой хотыг бөмбөгджээ. Энэ үйл явдал нь Зүүн Ази дахь анхны агаарын дайралт хэмээн түүхэнд тэмдэглэгдэн үлджээ. Дээрх хөдөлгөөний үр дүнд Ли Юаньхун ерөнхийлөгчийн суудлаа алдаж, Фэн Гүожан ерөнхийлөгчөөр сонгогдоод, харин Дуань Цирүй эргээд Ерөнхий сайдаар томилогдож, Германд дайн зарлах боломжтой болов. Антантын төлөөлөгчид ДИУ-д өөрийн гэсэн эзэмшлийн бүстэй байсан германчуудыг тус улсаас шахан зайлуулахыг шаардаж эхэллээ.

Дуань Цирүй Өмнөдийнхнийг цэргийн хүчээр дарах хүсэлтэй байсан ч түүнтэй хамтарч байсан Жилийн бүлэглэлийнхэн хэлэлцээ хийх санал дэвшүүлэв. Тиймээс Умардын цэргийн бүлэглэлүүдийг нэгдсэн удирдлагатай хэвээр авч үлдэхийн тулд Дуань Цирүй арга буюу огцорсон ч Фэн Гүожан Ерөнхийлөгч Аньхуйн бүлэглэлийнхний дарамт шахалтанд орж, түүнийг эргүүлж томиллоо. Дуань Цирүй 1918 оны 10 дугаар сард мөн л огцрох өргөдлөө өргөн барьсан хэдий ч Умард, Өмнөдийн зөвшилцөлд садаа хийсээр л суув. Тэрээр Японыг илэрхий дэмжиж байсан учраас 1919 оны 5 дугаар сарын 4-ний хөдөлгөөний үеэр хүчин мөхөстсөн билээ. Үүний дараа Жилийн цэргийн бүлэглэлийнхэн Жан Золиний Фэнтиэний бүлэглэлтэй эвсэн нэгдэж, 1920 оны 7 дугаар сард дэгдсэн Жили-Аньхуйн дайны үеэр Дуань Цирүйг нэг мөсөн дарж авчээ.
Фэн Гүожаныг 1919 онд нас барсны дараа Жилийн цэргийн бүлэглэлийг Цао Кунь толгойлов. Жилийн бүлэглэлийнхэн Фэнтиэнийхэнтэй эвссэн ч 1922  онд эвдрэлцсэнээр Жили-Фэнтиэний анхны дайн дэгдлээ. Энэ үеэр Жилийн цэргүүд Жан Золиний цэргүүдийг Манжуур луу шахсан юм. Чингээд Жилийн Засгийн газрыг баталгаажуулж, Өмнөдийнхөнтэй зөвшилцөл хийх үүднээс Цао Кун нь урьд өмнө нь ерөнхийлөгчөөр сонгогдож байсан өнөөх Ли Юаньхунд ахиад ерөнхийлөгч болох санал тавьж, тэр үеийн ерөнхийлөгч Сю Шичан хийгээд Сүнь Ятсен нарт эрх мэдлээ Ли Юаньхунд шилжүүлэх шаардлага хүргүүллээ. Үүний хариуд Сүнь Ятсен хатуу шаардлага тавьсан тул Жилийн бүлэглэлийнхэн Гоминьданы цэргийн жанжин Чэн Зионминийг Гуандун мужийн захирагчаар хүлээн зөвшөөрчээ. Тэгэхэд Сүнь Ятсен арга буюу Кантоноос явах шаардлагатай боллоо. Ингэснээр Жилийн бүлэглэлийнхэн Жан Сюнийн хөдөлгөөнөөс өмнө байсан Засгийн газрыг тэр аяар нь сэргээсэн билээ. Цао Кунь нь Гоминьдан, Аньхуй, Фэнтиэний бүлэглэл хийгээд өөрийн талын хэд хэдэн офицерийн эсэргүүцлийг үл хайхран 1923 онд ерөнхийлөгчийн суудалд залрав. Жилийн бүлэглэлийнхэн 1924 оны намар Жили-Фэнтиэний хоёрдох дайнд ялалт байгуулах нь холгүй байсан ч Жилийн генерал Фэн Үйсян гэнэтхэн урваж, Бээжин хотыг эзлээд, мөнөөх Цао Кунийг шоронд хорив оо. Гэхдээ Жилийн цэргүүд умардад ялагдсан ч төвөө алдсангүй.

Тэглээ гээд Фэнтиэний бүлэглэлийн Жан Золинь хийгээд Жилийн Фэн Үйсян хоёр эвлэлдэн нэгдэж чадсангүй. Фэн Үйсян нь Гоминьданы үзэл суртлаар жигүүрлэсэн Гоминьзюнь нэртэй өөрийн бүлэглэлээ үүсгэн байгууллаа. Чингээд тэрээр Умардын Засгийн газрыг тарах нь холгүй болсон Аньхуйн бүлэглэлийн захирагч өнөөх Дуань Цирүйд шилжүүлэв. Харин Жан Золиний Фэнтиэний бүлэглэл тэр үед түүнээс хавьгүй хүчтэй байлаа. Тэр цагт Жилийн цэргүүд тархай бутархай байдалтай байсан юм. Жан Золинь, Дуань Цирүй хоёр хэдий нэгдсэн ч өмнөдийнхөн буюу Сүнь Ятсентэй зөвшилцөлд хүрч чадсангүй. Сүнь Ятсен 1925 оны 3 дугаар сард нас барлаа.
Фэнтиэний цэргийн жанжин Гүо Сунлин тэр жилдээ Жилийн бүлэглэлд урваж, өөрийн дарга асан Жан Золиний эсрэг тэмцэж эхэлснээр Фэнтиэний бүлэглэлийн эсрэг чиглэсэн иргэний дайн дэгджээ. Тэгмэгц Жилийн цэргийн жанжин Ү Пэйфү гэнэтхэн Жан Золиний талд орж, Фэн Үйсяны Гоминьзюнийн цэрэг баруун хойш шахагдлаа. Тэд хожмоо Чан Кайшигийн Умрын их аяныхантай нэгдсэн болно. Жан Золинь нь 1927 оны 6 дугаар сард Умардын засгийн газрыг тэргүүлсэн боловч тэр үест Чан Кайшигийн Ардын хувьсгалт армийнхан түүний нутаг дэвсгэрт нэвтэрч, тэрээр 1928 оны 6 дугаар сарын 2-нд хувьсгалт армийнханд Бээжин хотоо өгөөд, 6 дугаар сарын 4-нд нь Манжуур луу галт тэргээр зугтаж яваад амиа алдлаа. Тэгэхэд Жан Золиний сууж явсан галт тэргийг дэлбэлжээ. Ардын хувьсгалт армийнхан үүнээс хойш 5 өдрийн дараа Бээжин хотыг эзэлж, улмаар Жан Золиний хүү Жан Сюэлян тэдний Засгийн газрыг 12 сард хүлээн зөвшөөрөв.
Ер нь ДИУ-ын Өмнөд мужууд Умардын Засгийн газрыг ихээхэн эсэргүүцэж байлаа. Өмнөдийнхөн 1911 онд Чин улсын эсрэг, 1913 онд Юань Шикайн эсрэг, 1916 онд улс гүрнээ хамгаалахын төлөө удаа дараа тэмцсэн билээ. Жан Сюнийн хөдөлгөөн дарагдсаны дараа Өмнөд мужууд Тан Зияо, Лү Жүнтиний удирдлаган дор нэгдэж, Дуань Цирүйн Засгийн газрыг эсэргүүцжээ. Сүнь Ятсен 1917 оны 7 дугаар сарын сүүлээр Гоминьданы нөлөө бүхий хэд хэдэн улстөрч хийгээд Парламентын доод танхимын гишүүдийг эгнээндээ элсүүлэн Кантонд Засгийн газраа байгуулсан юм. Энэ Засгийн газрыг Үндсэн хуулиа хамгаалах засгийн газар хэмээн нэрийддэг ажээ. Өмнөдийн цэргийн бүлэглэлүүд тэрхүү засгийн газрыг дэмжсэн ч гадаад улс орнууд хүлээн зөвшөөрсөнгүй. Тэр үест хаа сайгүй, дан ялангуяа Гуанси мужид байсхийгээд л үймээн самуун дэгдэж байлаа.

Сүнь Ятсен нь 1917 оны 9 дүгээр сард Цэргийн засгийн газрын тэргүүнээр сонгогджээ. Энэхүү засгийн газар нь 1912 оны Үндсэн хуулийг хамгаалах зорилготойгоор байгуулагдсан бөгөөд Өмнөдийн цэргийн бүлэглэлүүд хамгийн гол нь Бээжинг эсэргүүцэх үүднээс дээрх засгийн газрыг дэмжив. Тэд Холбоотнуудтай дайн зарласан ч гадаад улс орнууд тэднийг хүлээн зөвшөөрсөнгүй. Тиймээс 1918 оны 7 дугаар сард Өмнөдийнхөн Сүнь Ятсенийг хэтийдсэн их эрх мэдэлтэй байна хэмээгээд Засгийн газартайгаа зөвшилцөж байх учиртай гэсэн ч Сүнь Ятсен шахалтанд өртөхийг хүссэнгүй. Энэ зуур Гоминьдан намаа сэргээж, 1920 онд дэгдсэн Гуандун-Гуансигийн иргэний дайны үеэр Гоминьданы цэргийн жанжин Чэн Зионминий тусламжтайгаар өөрийг нь эсэргүүцсэн Цэнь Чуньсуань, адмирал Линь Баои, генерал Лү Жүнтин нарыг хөөн зайлууллаа. Үүний дараа 1921 оны 5 дугаар сард Чэн Зионмин, Тан Шаои нарын эсэргүүцлийг үл хайхран, парламентын цөөн хэдэн гишүүдийн шийдвэрээр ерөнхийлөгчөөр сонгогдов. Тэгтэл Тан Шаои улс төрөөс холдож, харин Чэн Зионмин нь Жилийн цэргийн бүлэглэлийнхэнтэй хэлэлцээ хийгээд, Гуандун мужийн захирагчаар сонгогдсоныхоо төлөө Сүнь Ятсенээс урвалаа. Чэн Зионмин 1922 онд санасандаа хүрчээ.

Өмнөдийнхөн 1923 оны 3 дугаар сард Чэн Зионминийг зайлуулж, Сүн Ятсенийг эргүүлж авчирсны дараа тэрээр Гоминьданыг марксизм-ленинизмын үзэл суртал бүхий нам болгон зохион байгуулаад, Хятадын КН-ынхантай эвсэн нэгдсэнийг түүхэнд Анхдугаар нэгдсэн фронт хэмээн нэрлэдэг. Удалгүй Өмнөдийн парламентынхан Цао Кунийн Засгийн газартай нэгдэхээр хэлэлцээ хийх нь илт ихэссэн тул Засгийн газрынх нь зүгээс “1912 оны Үндсэн хуулийг өмгөөлөн хамгаалах” туйлын зорилгоосоо няцаж, нэгдмэл нэгэн намтай улс гүрнээ үүсгэн байгуулахын төлөө тэмцэж эхлэв. Тэд Вампугийн академид офицеруудаа бэлтгэх болсон юм. Төдхөн Жилийн бүлэглэл 1924 онд урьдын нөлөөгөө алдмагц Сүнь Ятсен нь Гоминьзюнь, Аньхуй, Фэнтиэний цэргийн бүлэглэлийнхэнтэй хэлэлцээ хийхээр Бээжинд ирлээ. Гэлээ ч тэрбээр 1925 оны 3 дугаар сард элэгний хорт хавдраар нас барсан тул Өмнөд, Умардын хэлэлцээ мухардалд оржээ. Тэр үест Тан Зияо өөрийгөө Сүнь Ятсений залгамжлагчаар өргөмжлөөд, Юньнань-Гуансигийн иргэний дайны үеэр Өмнөдийн Засгийн газрыг гартаа авах гэж оролдсон боловч эцсийн дүндээ ялагдал хүлээлээ.
Ингээд 1925 онд байгуулсан Гоминьданы Ардын хувьсгалт армийн ерөнхий командлагчаар Чан Кайши томилогдов. Чан Кайши нь 1926 оны зун Умрын их аянаа өрнүүлэхээр шийдвэрлэж, тэдний цэрэг ДИУ-ын төв бөгөөд зүүн бүсийн цэрэг армийг хамаарч байсан Ү Пэйфү, Сүнь Чуаньфаны цэргийг дарж, дараахан нь Гоминьзюний харьяаны генерал, Шаньси мужийн цэргийн эрхтэн Ян Сишань бээр Гоминьданыхантай нийлэн, Фэнтиэний цэргийн бүлэглэлийн эсрэг хамтран тэмцлээ.

Чан Кайшигийн цэргүүд 1927 оны 3 дугаар сарын 21-нд Шанхайг эзэлжээ. Тэгэхэд Гоминьдан, КН-ынхан өөр хоорондоо багагүй зөрчилдөж эхэлсэн байдаг. Коммунистуудын бодлогыг ард иргэд илт эсэргүүцэж, тэд ч улс орноо эвлэлдэн нэгдэхийн төлөө тэгтлээ хүчин зүтгэл гаргахгүй байсан тул 1927 оны 4 дүгээр сарын 12-нд Гоминьданы цэргүүд Шанхайн коммунист үзэл сурталтай ажилчдыг олноор нь хядсан ажээ. Тухайн үед коммунистууд газрын эздээс татвар татах, гадаадаас зээл авахын эсрэг тэмцэж байлаа. Тиймээс Чан Кайши төрийн эрхээ коммунистуудад алдахгүй, түүнчлэн улс орондоо ЗХУ-ын цэргийн зөвлөхүүдийг байлгахгүй хэмээсэндээ тэднээс холдож, Наньжин, Ханжөү, Нинбо, Аньцин, Фүжөү, Шанхай хотуудын коммунист үзэл сурталтай ард иргэдийг хомроглон баривчлаад, тэндхийн коммунист байгууллагуудыг хүчээр тараав. Гоминьданыхан эл явдлыг нам доторх цэвэрлэгээ гэдэг ч КН-ынхан Шанхайн хядлага хэмээн нэрлэжээ. Үүний үр дүнд Чан Кайши Гоминьдан намын хамгийн их эрх мэдэлтэй хүнээр тодроод, 1927 оны 7 дугаар сарын 15-нд Үханийн Засгийн газар тарсны дараа коммунистууд хэсэгтээ л дарагдсан юм. Эл явдал хожмоо Гоминьдан, КН-ынхны иргэний дайныг өдөөхөд маш их нөлөөлжээ. Чан Кайши Наньжин хотыг улсынхаа нийслэлээр сонгосон ч гүрэн улсдаа эзэн суухын тулд Бээжинг эзлэх шаардлагатай байв. Жан Золинийг алагдсаны дараа Ян Сишанийн цэргүүд Бээжинд нэвтэрч, үүний дараа Жан Золийн хүү Жан Сюэлян Манжуурын захирагчаар үлдэх болзол тавьснаар Наньжины Засгийн газрыг хүлээн зөвшөөрлөө. Жан Сюэлян нь 1931 онд япончууд Хятадын зүүн хойд бүсийг эзэлсний дараа тушаалаасаа огцорсон юм.

Чан Кайши 1928 онд Наньжин хотыг ДИУ-ын нийслэл болгон зарлаж, улс орноо нэгтгэснээ мэдэгджээ. Гэлээ ч цэргийн бүлэглэлүүд хоорондоо тэмцэлдсээр л байлаа. 1930 онд Фэн Үйсян, Ян Сишань хоёр зөрчилдөж Төв хээрийн дайн дэгдлээ. Харин Ардын хувьсгалт армийн Ма Жун-ин 1931-1937 он хүртэл Шинжааны цэргийн бүлэглэлийнхэнтэй дайтав. Үүнчлэн Жан Сюэлян 1935 онд Чан Кайшиг Сиань хотод баривчлахад мөн л бослого гаргажээ.

Умардын үндсэн бүлэглэлүүд
Аньхуйн бүлэглэл 
皖系
·         Дуань Цирүй 段祺瑞
·         Сю Шүжэн 徐樹錚
·         Лу Юнсян 盧永祥
·         Ни Сычун 倪嗣沖
·         Цю Тунфэн 曲同豐
·         У Гуансинь 吳光新
·         Зинь Юньпэн 靳雲鵬
·         Дуань Жигүй 段芝貴
·         Жан Зин-яо 張敬堯
·         Чэнь Шуфань 陈淑芬
Жилийн бүлэглэл 
直系
·         Фэн Гүожан 馮國璋
·         Цао Кунь 曹錕
·         Ү Пэйфуү 吳佩孚
·         Сүнь Чуаньфан 孫傳芳
·         Лю Зиэнжан 陸建章
·         Ли Чунь 李純
·         Ван Жаньюань 王占元
·         Чэнь Гуанюань 陳光遠
·         Фэн Үйсян 馮玉祥
·         Ци Сеюань 齊變元
·         Ван Чэнбинь 王承斌
·         Ли Зинлинь 李景林 (Фэнтиэний бүлэглэлд байсан)
Фэнтиэний бүлэглэл
 奉系
·         Жан Золинь 張作霖
·         Жан Сюэлян 張學良
·         Жан Зосян 張作相
·         Жан Зунчан 張宗昌
·         Вань Фулинь 万福麟
·         Зан Шии 臧式毅
·         Ү Зүньшэн 吳俊陞
·         Гүо Сунлин 郭松齡
·         Ян Үйтин 楊宇霆
·         Жү Үйпуү 祩玉樸
·         Тан Үйлинь 湯玉麟

Умардын жижиг бүлэглэлүүд

·         Фэн Үйсян 馮玉祥 (Жилийн бүлэглэлд байсан)
·         Ху Зиньи 胡京伊
·         Сүнь Үйпэн 孙玉鹗
Шаньсигийн бүлэглэл 晉系
·         Янь Сишань 閻錫山
Шинжааны бүлэглэл
·         Ян Зэнсинь 楊增新
·         Зинь Шүжэнь 金樹仁
·         Шэн Шицай 盛世才
Магийн бүлэглэл  馬家軍
·         Цинхай
·         Ма Ци 馬麒
·         Ма Линь 馬麟
·         Ма Буфан 馬步芳
·         Ма Буцин 馬步青
·         Нинся
·         Ма Хунбинь 馬鴻賓
·         Ма Хункуй 馬鴻逵
·         Ганьсу
·         Ма Чжунъин 馬仲英

Умардын шинэ бүлэглэлүүд

·         Сун Жэюань 宋哲元 (Гоминьзюньд байсан)
·         Биэ Тинфан 別廷芳 (Гоминьзюньд байсан)
·         Тан Үйлинь 湯玉麟 (Фэнтиэнд байсан)
·         Сүнь Диэн-ин 孫殿英 (Гоминьзюньд байсан)
·         Зин Юэсю 井岳秀
·         Ян Хучэн 杨虎城
·         Фү Зои 傅作義 (Шаньсигийн бүлэглэлд байсан)
·         Лю Жэнниэн 刘珍年
·         Хань Фззю 韓復榘 (Гоминьзюньд байсан)

Өмнөдийн үндсэн бүлэглэлүүд

Юньнанийн бүлэглэл  滇系
·         Цай Э 蔡鍔
·         Тан Зияо 唐繼堯
·         Лун Юнь 龍雲
Гуансигийн бүлэглэл 桂系
·         Лү Жүнтин 陸榮廷
·         Линь Ху 林虎
·         Тань Хаомин 譚浩明
·         Шэнь Хун-ин 沈鴻英
·         Чэнь Бинхунь 陳炳焜
Гуансигийн шинэ бүлэглэл  新桂系
·         Ли Зунрэнь 李宗仁
·         Хуан Шаосюн 黃紹竑
·         Бай Чунси 白崇禧
·         Хуан Сьючу 黄旭初
中國國民黨
·         Сүнь Ятсен孫逸仙
·         Чан Кайши蔣介石
·         Ху Ханьминь胡漢民
·         Ван Зинвэй汪精衛
·         Ляо Жункай廖仲凱
·         Хэ Инцинь何應欽
Сычуаний бүлэглэл
 川系
·         Лю Сян 劉湘
·         Ян Сэнь 楊森
·         Дэн Сихоу鄧錫侯
·         Тиэн Сун-яо田頌堯
·         Лю Вэньхуэй 劉文輝

Өмнөдийн жижиг бүлэглэлүүд

·         Чэнь Зюнмин 陳炯明
·         Чэнь Зитан 陳濟棠
·         Үй Ханьмоу 余汉谋
·         Жан Факүй 張發奎
Фузян
·         Зян Гуаннай 蔣光鼐
·         Цай Тинкай 蔡廷鍇
Гүйжөү
·         Лю Сяньши 劉顯世
·         Ван Зиалие 王家烈
·         Мао Зэдүн 毛澤東
·         Жөү Эньлай 周恩來
·         Жү Дэ 朱德
·         Пэн Дэхуай 彭德懷
·         Чэнь Дусю 陈独秀
·         Тань Янкай 譚延闓
·         Жао Хэнти 赵恒惕
·         Тан Шэнжи 唐生智
·         Лү Дипин 魯滌平
·         Ван Жаньюань王占元


Альбрехт Дюрерийн "Гар"

Энэ зураг хэрхэн бүтсэн тухай сонирхуулья.  XV зуунд Нюрнбергийн ойролцоох нэгэн тосгонд арван найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл амьдра...